Lekcja 19: Przyimki łacińskie
Tematem dzisiejszej lekcji są przyimki łacińskie, a dokładnie – jakie jest ich znaczenie i z jakimi przypadkami się łączą. Tak – każdy przyimek wymaga, aby połączony z nim rzeczownik, przymiotnik czy inna część mowy stał w odpowiednim przypadku. Czasami, w zależności od tego, jakiego przypadka użyjemy, może się zmienić znaczenie całego wyrażenia przyimkowego. Ale zacznijmy od podstaw. Na początek filmik, a potem zabieramy się za omówienie przyimków.
Przyimki łacińskie mogą wymagać tylko 2 przypadków: accusativu lub ablativu. W połączeniu z accusativem przyimek zazwyczaj oznacza ruch, w połączeniu z ablativem raczej stan statyczny. Wiem, że na razie brzmi to dziwnie, ale przejdźmy do przykładów i za chwilę wszystko będzie jasne.
Przyimki łacińskie łączące się z ablativem
De – ten przyimek w zależności od kontekst może oznaczać „z góry” albo „o”, np.
De muro lapides iaciunt. – Zrzucają kamienie z muru.
De mortuis aut nihil aut bene. – O zmarłych albo dobrze, albo wcale.
Ab, a – w zależności od kontekstu oznacza albo „przez” (przy stronie biernej), albo „od”. Jeśli następujący po przyimku wyraz zaczyna się od samogłoski, używamy formy „ab”, w przeciwnym wypadku „a”, np.
Epistula a te scribitur. – List jest pisany przez ciebie.
Ab initio – Od początku.
Cum – ten przyimek oznacza „z”. Pamiętajcie, że w połączeniu z zaimkiem tworzy formy „mecum”, „tecum” itd. Np.
Vade mecum. – Chodź ze mną.
Sine – ten przyimek oznacza „bez”, np.
Sine mora – Bez zwłoki.
Pro – w zależności od kontekstu oznacza albo „przed”, albo „za, w obronie”, np.
Pro oppido castra ponuntur. – Stawiają obóz przed miastem.
Pro patria mori. – Umierać za ojczyznę.
Ex, e – oznacza „z” (skądś), np.
Ex silva fugiunt. – Uciekają z lasu.
Przyimki łacińskie łączące się z accusativem
Ad – w zależności od kontekstu oznacza albo „do, ku”, albo „przy”, np.
Ad oppidum venimus. – Przybywamy do miasta.
Inimici ad portas – Wróg u bram.
Per – ten przyimek oznacza „przez”, np.
Per aspera ad astra – Przez trudy do gwiazd.
Contra – oznacza „przeciw”, np.
Qui non est mecum, contra me est. – Kto nie jest ze mną, jest przeciw mnie.
Inter – przyimek ten oznacza „pomiędzy”, np.
Inter nos – Między nami
Ante -ten przyimek oznacza „przed”, np.
Ante meridiem (AM) – Przed południem
Post – przyimek ten oznacza „po”, np.
Post meridiem (PM) – Po południu
Przyimki łacińskie łączące się z ablativem lub accusativem
Dwa przyimki łacińskie – „in” oraz „sub” mogą łączyć się z dwoma przypadkami: accusativem lub ablativem. Zmienia się wówczas ich znaczenie.
In – w zależności od tego, z którym przypadkiem połączy się ten przyimek, oznacza albo „w” (z ablativem”, albo „do, ku” z accusativem (jak pisałem wcześniej połączenie z accusativem oznacza ruch), np.
In oppidum veniunt. – Przybywają do miasta. (dokąd? Zdanie to opisuje ruch)
In domo sua vivunt. – Żyją w swoim domu. (gdzie? stan statyczny)
Sub – w obu przypadkach oznacza „pod”, ale w połączeniu z accusativem opisuje ruch, np.
Et sub terra bestiae vivunt – Nawet po ziemią żyją zwierzęta. (gdzie?)
Sub aquam saltant. – Skaczą pod wodę (dokąd?)
I to by było na tyle, jeśli chodzi o przyimki łacińskie. Teraz trzeba się (niestety) nauczyć na pamięć ich znaczenia oraz tego, z jakimi przypadkami się łączą. Nie martwcie się, po jakimś czasie, gdy oczytacie się z łacińskimi tekstami, przyimki łacińskie same wejdą wam do głowy. Zwłaszcza że wiele z nich cały żyje we współczesnych językach.
Dlaczego w zdaniu ‚Pro oppido castra ponuntur’ czasownik ‚ponere’ stoi w stronie biernej? Przed miastem obóz są stawiani?
To obóz jest stawiany. Po łacinie „castra” to liczba mnoga, choć na polski tłumaczymy ją w liczbie pojedynczej.
In domum suam vivunt. – Żyją w swoim domu.
Wyrażenie „domum suam” stoi w acc., czy nie powinno stać w abl.?
Oczywiście, że powinno, już poprawiłem :) Dzięki za czujność!