Lekcja 39: Participium praesentis activi

Mówiliśmy w jednej z poprzednich lekcji o participium perfecti passivi, czyli formie czasownika łacińskiego odpowiadającej polskiemu imiesłowowi przymiotnikowemu biernemu. Dzisiaj powiemy sobie o innej formie – participium praesentis activi. Gdybyśmy chcieli przetłumaczyć tę nazwę na polski, brzmiałaby ona “imiesłów czasu teraźniejszego, strony czynnej”. Co to znaczy i jak to tłumaczyć? O tym za chwilę. Najpierw dowiedzmy się, jak tworzyć participium praesentis activi.

Participium praesentis activi – tworzenie

Forma ppa (“participium praesentis activi” w skrócie) powstaje poprzez dodanie do temu (lub tematu i spójki w przypadku 3. i 4. koniugacji) cechy -ns. Szczegóły na poniższej grafice.

W przypadku koniugacji 1. i 2. do tematu ama- lub habe- dodajemy końcówkę -ns. W przypadku konigacji 3. i 4. do tematu dic- lub audi- dodajemy spójkę “e” i dopiero końcówkę -ns. W przypadku koniugacji 3. na -io do tematu fac- dodajemy cechę “i”, spójkę “e” i dopiero końcówkę -ns.

Participium praesentis activi – tłumaczenie

Ppa tłumaczymy na polski na dwa sposoby. Pierwszy z nich to imiesłów przymiotnikowy czynny, czyli ten zakończony na “ący, ąca, ące”. Participium “habens” przetłumaczymy więc jako “mający”.

Drugi sposób to tłumaczenie ppa jako imiesłów przysłówkowy współczesny, czyli ten zakończony na “ąc”. W tym przypadku “habens” przestłumaczymy jako “mając”.

Jak rozstrzygnąć, które tłumaczenie będzie właściwe? Jak zwykle z musimy wywnioskować to z kontekstu. Spójrzcie na poniższe przykłady.

Vir habens multam pecuniam – Mężczyzna mający wiele pieniędzy

Multam pecuniam habens in Europam venit – Przybył do Europy, mając wiele pieniędzy.

Participium praesentis activi – odmiana

Ppa odmienia się według deklinacji III, według typu mieszanego. Znając formę genetivu podaną na grafice (-ntis, np. “amantis”), wiemy, że końcówki deklinacji będziemy dodawać do tematu zakończonego na “nt”, np. amant- (amantis, amanti itd.).

Ale uwaga! Czasami zdarza się, że forma ta przybiera znaczenie przymiotnikowe, np. w znanym powiedzeniu “in flagranti”, czyli “na gorącym uczynku. “Flagrans, -ntis” to ppa od czasownika “flagrare” – “płonąć”. Forma ta oznaczałaby dosłownie “płonący”, ale w tym kontekście przyjmuje znaczenie “gorący”. Dlatego odmieniamy go według typu deklinacji III właściwego dla przymiotników, czyli samogłoskowego. Stąd w ablativie forma zakończona na -i.

Verba deponentia

Na koniec jeszcze jedna ważna informacja. Mówiliśmy, że verba deponentia mają znaczenie czynne, ale formy bierne. Participium praesentis activi jest tu wyjątkiem. Verba deponentia tworzą formy ppa. Spójrzmy na czasownik “labor, labi, lapsus sum”. W czasie teraźniejszym ma formy bierne, jednak możemy utworzyć od nich ppa – labens (upadając). 

Śledź Łacinę globalnie na FACEBOOKU,GOOGLE+, PINTEREST, INSTAGRAM