Lekcja 46: Coniugatio periphrastica activa

Coniugatio periphrastica activa to – mówiąc po polsku – konstrukcja opisowa czynna. A co to takiego? Jest to łacińska składnia służąca wyrażeniu zamiaru, celu. Zanim jednak przejdziemy do tworzenia i tłumaczenia coniugatio periphrastica activa, musimy poznać nowy imiesłów łaciński, o którym jeszcze nie mówiliśmy – participium futuri activi.

Participium futuri activi – znaczenie

Do tej pory poznaliście participium praesentis activi (PPA – czasu teraźniejszego, czynne) oraz participium perfecti passivi (PPP – czasu przeszłego, bierne). Z kolei participium futuri activi będzie to imiesłów przyszły, czynny. Jak go przetłumaczymy?

PPA (np. “legens”) tłumaczyliśmy jako “czytający, czytając”, PPP (“lectus”) jako “przeczytany”. PFA będzie wyrażało czynność w przyszłości, a zatem zamiar lub cel, jakiego ktoś chce dokonać. A zatem – trzymając się naszego czasownika “legere” – “lecturus” (bo tak wygląda to participium) przetłumaczymy jako “mający zamiar czytać”. Jest to czynność mająca miejsce w przyszłości i ma znaczenie czynne, nieprawdaż?

Participium futuri activi – tworzenie

PFA tworzy się bardzo łatwo. Musimy wiedzieć, jak wygląda participium perfecti passivi (przypomnę, że jest tworzone od czwartej formy podstawowej). Musimy tylko zamienić końcówkę “us” na “urus” i gotowe! Oczywiście w rodzaju żeńskim i nijakim końcówki będą brzmieć odpowiednio “ura” i “urum”. A odmieniamy to participium najzwyczajniej w świecie. Rodzaj męski i nijaki wg deklinacji II, a żeński – wg deklinacji I.

Na poniższej grafice znajdziecie przykłady participium futuri activi dla czasowników wszystkich deklinacji.

Oczywiście i tutaj zdarzają się wyjątki. PFA od “morior” (umierać) to nie “morturus”, tylko “moriturus”. To akurat łatwo zapamiętać. Wystarczy przypomnieć sobie słynny okrzyk gladiatorów:

Ave Caesar, morituri te salutant! – Witaj, Cezarze, idący na śmierć cię pozdrawiają!

Coniugatio periphrastica activa

Przejdźmy teraz do naszego głównego tematu – coniugatio periphrastica activa. Jak już powiedzieliśmy, wyraża on cal/zamiar osoby mówiącej. Składnia opisowa czynna składa się z participium futuri activi oraz czasownika “esse” w dowolnej osobie i czasie (oczywiście dopasowujemy formę PFA to liczby i rodzaju podmiotu). Będziemy ją tłumaczyć jako “mam zamiar”, “miałem zamiar”. Porównajcie to ze znaną z angielskiego konstrukcją “going to”. Poniżej przykłady:

scripturus sum – mam zamiar pisać
scipturus eram – miałem zamiar pisać
scipturus ero – będę miał zamiar pisać
scripturi sumus – mamy zamiar pisać
sciptura es – masz zamiar pisać (rodzaj żeński)

Nie mogę się oprzeć, by nie zamieścić tu innego słynnego cytatu z dzieła Salustiusza o wojnie z Jugurtą:

Bellum scripturus sum, quod populus Romanus cum Iugurtha rege Numidarum gessit. – Mam zamiar pisać o wojnie, którą lud rzymski prowadził z Jugurtą, królem Numidyjczyków.

Dla porządku dodam jeszcze, że coniugatio periphrastica activa w niektórych kontekstach można przetłumaczyć po prostu jako futurum (tak samo zresztą jak “going to”). Pamiętajcie, nigdy nie należy tłumaczyć wszystkiego na sztywno. Musimy też pamiętać, żeby tłumaczenie brzmiało dobrze po polsku!

ACI i NCI w futurum

Pozostaje nam do omówienia jeszcze jedna sprawa. Do tej pory dowiedzieliście się, jak wyrazić czynność teraźniejszą i przeszłą w ACI i NCI. Innymi słowy, jak stworzyć bezokolicznik czasu teraźniejszego i przeszłego w stronie czynnej i biernej. Teraz przyszła pora na futurum.

Otóż, kiedy chcemy w ACI bądź NCI użyć czasu przyszłego, w stronie czynnej z pomocą przychodzi nam właśnie coniugatio periphrastica activa, która stoi oczywiście w accusativie i liczbie dopasowanej do podmiotu (PFA) i bezokoliczniku (“esse”). Spójrzcie na przykład.

Sallustius dicit eum bellum cum Iugurtha dicturum esse. – Salustiusz mówi, że opowie o wojnie z Jugurtą.

Gdy chcemy użyć samego czasownika “być”, powiemy “futurum, am, um esse” lub po prostu samo “fore”, np.

Iulius gaudet se in Roma futurum esse / Iulius gaudet se in Roma fore – Juliusz cieszy się, że będzie w Rzymie.

W stronie biernej jest jeszcze łatwiej. Bez względu na osobę i liczbę bezokolicznik strony biernej w futurum będzie wyglądał tak samo: supinum (czwarta forma podstawowa) + iri. Przykład:

Sallustius scribit bellum cum Iugurtha a populo Romano gessum iri. – Salustiusz pisze, że wojna z Jugurtą będzie prowadzona przez lud rzymski.

Wszystkie powyższe przykłady to ACI. Pamiętajcie, że w NCI muszą wystąpić formy w nominativie!

Kup e-booki do nauki łaciny i greki!

Książki do nauki łaciny – którą wybrać?

Słownik łacińsko-polski – który wybrać?