Lekcja 34: Tworzenie i stopniowanie przysłówków
Bardzo dobrze poznaliście już łacińskie stopniowanie przymiotników, pora dowiedzieć się co nieco o przysłówkach. Na początek: co to jest przysłówek? To taka część mowy, która powstaje od przymiotnika i w przeciwieństwie do niego nie odpowiada na pytanie “jaki?”, tylko “jak?”. A zatem przysłówkiem pochodzącym od przymiotnika “dobry” jest “dobrze”. Jak tworzyć w łacinie owe przysłówki?
Tworzenie przysłówków w łacinie
W łacinie przysłówki tworzy się w bardzo łatwy i regularny sposób. Przysłówek ze swojej natury jest też nieodmienny, więc nie musicie się martwić, że zaraz pojawi się tabelka z kolejną odmianą. Jak się tworzy przysłówki? Spójrzcie na poniższą grafikę.
- Aby utworzyć przysłówek od przymiotnika 2. deklinacji, do tematu tego przymiotnika (po odcięciu końcówki) dodajemy końcówkę -e. A zatem skoro “altus” to “wysoki”, “alte”- to “wysoko”.
- Aby utworzyć przysłówek od przymiotnika 3. deklinacji, do tematu (a przypominam, że poznajemy go po odcięciu końcówki -is z genetivu liczby pojedynczej) dodajemy końcówkę -iter. “Brevis” to “krótki”, “breviter” to “krótko”.
- Aby utworzyć przysłówek od przymiotnika 3. deklinacji, którego temat (a przypominam, że poznajemy go po odcięciu końcówki -is z genetivu liczby pojedynczej) kończy się na -nt, do tematu dodajemy końcówkę -er. A zatem: tematem przymiotnika “sapiens jest “sapient” (od genetivu “sapientis” odcięliśmy -is). Przysłówek od tego przymiotnika (mądrze) brzmi “sapienter”.
Łacina stopniowanie przysłówków
Na szczęście stopniowanie przysłówków w łacinie też jest bardzo proste. Powiem więcej: tak naprawdę już umiecie stopniować przymiotniki! Dlaczego?
- Stopniem wyższym (comparativus) przysłówka jest stopień wyższy przymiotnika, od którego ten przysłówek pochodzi, w rodzaju nijakim. Skoro wiemy, że stopniem wyższym przymiotnika “altus” w rodzaju nijakim jest “altius”, wiemy, że jest to również przysłówek – wyżej.
- Aby utworzyć stopień najwyższy przysłówka, bierzemy stopień najwyższy (superlativus) przymiotnika, od którego pochodzi, odcinamy końcówkę -us i do tematu dodajemy -e. Skoro wiemy, że stopniem najwyższym od “altus” jest “altissimus”, to do tematu altissim- dodajemy -e i powstaje nam forma “altissime” – najwyżej.
Spójrzcie na poniższą tabelkę, a wszystko stanie się zupełnie jasne. Łacina stopniowanie przysłówków:
| Stopień równy | Stopień wyższy | Stopień najwyższy | Znaczenie |
| pulchre | pulchrius | pulcherrime | pięknie |
| breviter | brevius | brevissime | krótko |
| vehementer | vehementius | vehementissime | gwałtownie |
| bene (wyjątek) | melius | optime | dobrze |
| male | peius | pessime | źle |
| alte | altius | altissime | wysoko |
Jeśli nie pamiętasz, jak się stopniuje przymiotniki, zajrzyj do tej lekcji.
Łacina stopniowanie przysłówków – wyjątki
Czasami zdarza się, że w funkcji przysłówka występują formy przymiotnika.
- W accusativie, np. facile – łatwo, tantum – tyle.
- W ablativie, np. raro – rzadko, subito – nagle.
Są też formy, które należy zapamiętać (na szczęście niewiele).
- Przysłówek od “bonus” (dobry) to “bene”.
- Stopień wyższy przysłówka “diu” (długo) to “diutius”.
- I inne (mniej ważne).
