Lekcja 30: Zaimki wskazujące

Jak sama nazwa wskazuje (nomen omen), zaimki wskazujące to takie, które nam kogoś lub coś wskazują. W dużym uproszczeniu łacińskie zaimki wskazujące można na język polski przełożyć jako “ten, ta to”. Problem w tym, że w łacinie (zaimki wskazujące łacina) występuje tych zaimków kilka, a każdy z nich ma nieco inne znaczenie. Ze wszystkimi rozprawimy się jednak w tej lekcji. Poznacie dziś zarówno znaczenie, jak i odmianę łacińskich zaimków wskazujących. A zatem do dzieła!

Zaimki wskazujące łacina – rodzaje i znaczenie

W łacinie wyróżniamy 6 zaimków wskazujących. Co prawda gramatyki rozdzielają je często jeszcze na inne podrodzaje, ale my pozostańmy przy tej uproszczonej wersji. Oto zaimki wskazujące łacina:

hic, haec, hoc – ten tutaj, ten oto
ille, illa, illud – tamten, ów (znaczenie pozytywne)
iste, ista, istud – tamten, ów (znaczenie negatywne)
is, ea, id – on, ona, ono
idem, eadem, idem – ten sam
ipse, ipsa, ipsum – sam

1. Zaimek “hic, haec, hoc” oznacza coś, co znajduje się blisko, coś, co pokazujemy w naszym bezpośrednim sąsiedztwie.
2. “Ille, illa, illud” oznacza coś bardziej oddalonego, podobnie zresztą jak “Iste, ista, istud”. Z tym że “Ille” jest często (np. u Cycerona) używany w znaczeniu pozytywnym (ów sławny mąż etc.), a “Iste” negatywnym (ów podły człowiek).
3. Zaimek “Is, ea, id” zastępuje po prostu zaimek osobowy w 3. osobie (w uproszczeniu oczywiście, często jest także w znaczeniu “ten”).
4. Znaczenia “Ideam, eadem, idem” oraz “Ipse, ipsa, ipsum” nie trzeba, mam nadzieję, wyjaśniać.

Zaimki wskazujące łacina – odmiana

Choć zaimki wskazujące odmieniają się podobnie do przymiotników, występują w ich odmianie znaczące różnice. Do tego stopnia, że mówi się nawet o specjalnej odmianie zaimkowej. Na czym ona polega?

1. W rodzaju nijakim występuje zamiast “m” – “d”. Nie “istum”, tylko “istud”. No dobra, “ipsum” będzie tutaj wyjątkiem.
2. W genetivie liczby pojedynczej pojawia się (dla wszystkich rodzajów) charakterystyczna końcówka “ius”.
3. W dativie liczby pojedynczej pojawia się (dla wszystkich rodzajów) charakterystyczna końcówka “i”. Oczywiście z wyjątkiem “Hic, haec, hoc”, o czym przekonacie się za chwilę.
4. Zaimki (poza wspomnianymi powyżej przypadkami) odmieniamy według deklinacji 1 i 2.

W zapamiętaniu powyższych zasad pomoże wam na pewno grafika.

Przejdźmy w takim razie do prezentacji odmiany poszczególnych zaimków (Zaimki wskazujące łacina).

Hic, haec, hoc – odmiana

Na co należy zwrócić uwagę w odmianie tego zaimka? Na to, że na końcu bardzo często pojawia się “c”. Np. w ablativie liczby poj. nie mamy znanych nam końcówek “o” albo “a”, tylko “oc” i “ac”. Rodzaj nijaki w liczbie mnogiej nie ma z kolei końcówki “a”, tylko “aec”. Brzmi to tak samo jak rodzaj żeński w liczbie pojedynczej.

Iste, ista, istud – odmiana

Ille, illa, illud – odmiana

Ipse, ipsa, ipsum – odmiana

Jak już wspomniałem, ten zaimek jest wyjątkowy, bo w liczbie pojedynczej rodzaju nijakiego brakuje charakterystycznej cechy “d”. Poza tym w odmianie nie ma nic dziwnego.

Is, ea, id – odmiana

Charakterystyczną cechą tego zaimka jest cecha “e” występująca we wszystkich formach oprócz “is” i “id”. Do tej cechy dodajemy końcówki.

Idem, eadem, idem – odmiana

Jak już się pewni zorientowaliście, zaimek “Idem” to połączenie zaimka “Is, ea, id” oraz końcówki “dem” (jest ona nieodmienna). Trzeba pamiętać, że jeśli przed owym “dem” występuje spółgłoska “m”, zmienia się ona w “n”, jak np. w formie “eundem”. Poza tym wszystko dzieje się pięknie i regularnie.

Kilka słów na zakończenie

Wiem, że w pierwszej chwili temat “Zaimki wskazujące łacina” może wydawać się skomplikowany. Przeanalizujcie jednak dokładnie wszystkie zasady, a potem odmiany, a przekonacie się, że wszystko (no, prawie) tutaj dzieje się regularnie. Zresztą za to przecież kochamy łacinę, prawda?

Oglądaj filmy o łacinie i starożytności na YouTube!

Śledź Łacinę globalnie na FACEBOOKU,GOOGLE+, PINTEREST, INSTAGRAM