Lekcja 30: Zaimki wskazujące

Jak sama nazwa wskazuje (nomen omen), zaimki wskazujące to takie, które nam kogoś lub coś wskazują. W dużym uproszczeniu łacińskie zaimki wskazujące można na język polski przełożyć jako “ten, ta to”. Problem w tym, że w łacinie (zaimki wskazujące łacina) występuje tych zaimków kilka, a każdy z nich ma nieco inne znaczenie. Ze wszystkimi rozprawimy się jednak w tej lekcji. Poznacie dziś zarówno znaczenie, jak i odmianę łacińskich zaimków wskazujących. A zatem do dzieła!



Zaimki wskazujące łacina – rodzaje i znaczenie

W łacinie wyróżniamy 6 zaimków wskazujących. Co prawda gramatyki rozdzielają je często jeszcze na inne podrodzaje, ale my pozostańmy przy tej uproszczonej wersji. Oto zaimki wskazujące łacina:

hic, haec, hoc – ten tutaj, ten oto
ille, illa, illud – tamten, ów (znaczenie pozytywne)
iste, ista, istud – tamten, ów (znaczenie negatywne)
is, ea, id – on, ona, ono
idem, eadem, idem – ten sam
ipse, ipsa, ipsum – sam

  1. Zaimek “hic, haec, hoc” oznacza coś, co znajduje się blisko, coś, co pokazujemy w naszym bezpośrednim sąsiedztwie.
  2. “Ille, illa, illud” oznacza coś bardziej oddalonego, podobnie zresztą jak “Iste, ista, istud”. Z tym że “Ille” jest często (np. u Cycerona) używany w znaczeniu pozytywnym (ów sławny mąż etc.), a “Iste” negatywnym (ów podły człowiek).
  3. Zaimek “Is, ea, id” zastępuje po prostu zaimek osobowy w 3. osobie (w uproszczeniu oczywiście, często jest także w znaczeniu “ten”).
  4. Znaczenia “Ideam, eadem, idem” oraz “Ipse, ipsa, ipsum” nie trzeba, mam nadzieję, wyjaśniać.
Zaimki wskazujące łacina – odmiana

Choć zaimki wskazujące odmieniają się podobnie do przymiotników, występują w ich odmianie znaczące różnice. Do tego stopnia, że mówi się nawet o specjalnej odmianie zaimkowej. Na czym ona polega?

  1. W rodzaju nijakim występuje zamiast “m” – “d”. Nie “istum”, tylko “istud”. No dobra, “ipsum” będzie tutaj wyjątkiem.
  2. W genetivie liczby pojedynczej pojawia się (dla wszystkich rodzajów) charakterystyczna końcówka “ius”.
  3. W dativie liczby pojedynczej pojawia się (dla wszystkich rodzajów) charakterystyczna końcówka “i”. Oczywiście z wyjątkiem “Hic, haec, hoc”, o czym przekonacie się za chwilę.
  4. Zaimki (poza wspomnianymi powyżej przypadkami) odmieniamy według deklinacji 1 i 2.

W zapamiętaniu powyższych zasad pomoże wam na pewno grafika.



Zaimki wskazujące łacina
Zaimki wskazujące łacina – cechy odmiany

Przejdźmy w takim razie do prezentacji odmiany poszczególnych zaimków (Zaimki wskazujące łacina).

Hic, haec, hoc – odmiana
Liczba  pojedyncza Liczba mnoga
męski żeński nijaki męski żeński nijaki
Nominativus hic haec hoc hi hae haec
Genetivus huius huius huius horum harum horum
Dativus huic huic huic his his his
Accusativus hunc hanc hoc hos has haec
Ablativus hoc hac hoc his his his

Na co należy zwrócić uwagę w odmianie tego zaimka? Na to, że na końcu bardzo często pojawia się “c”. Np. w ablativie liczby poj. nie mamy znanych nam końcówek “o” albo “a”, tylko “oc” i “ac”. Rodzaj nijaki w liczbie mnogiej nie ma z kolei końcówki “a”, tylko “aec”. Brzmi to tak samo jak rodzaj żeński w liczbie pojedynczej.

Iste, ista, istud – odmiana
Liczba  pojedyncza Liczba mnoga
męski żeński nijaki męski żeński nijaki
Nominativus iste ista istud isti istae ista
Genetivus istius istius istius istorum istarum istorum
Dativus isti isti isti istis istis istis
Accusativus istum istam istud istos istas ista
Ablativus isto ista isto istis istis istis
Ille, illa, illud – odmiana
Liczba  pojedyncza Liczba mnoga
męski żeński nijaki męski żeński nijaki
Nominativus ille illa illud illi illae illa
Genetivus illius illius illius illorum illarum illorum
Dativus illi illi illi illis illis illis
Accusativus illum illam illud illos illas illa
Ablativus illo illa illo illis illis illis
Ipse, ipsa, ipsum – odmiana
Liczba  pojedyncza Liczba mnoga
męski żeński nijaki męski żeński nijaki
Nominativus ipse ipsa ipsum ipsi ipsae ipsa
Genetivus ipsius ipsius ipsius ipsorum ipsarum ipsorum
Dativus ipsi ipsi ipsi ipsis ipsis ipsis
Accusativus ipsum ipsam ipsum ipsos ipsas ipsa
Ablativus ipso ipsa ipso ipsis ipsis ipsis

Jak już wspomniałem, ten zaimek jest wyjątkowy, bo w liczbie pojedynczej rodzaju nijakiego brakuje charakterystycznej cechy “d”. Poza tym w odmianie nie ma nic dziwnego.

Is, ea, id – odmiana
Liczba  pojedyncza Liczba mnoga
męski żeński nijaki męski żeński nijaki
Nominativus is ea id ei eae ea
Genetivus eius eius eius eorum earum eorum
Dativus ei ei ei eis eis eis
Accusativus eum eam id eos eas ea
Ablativus eo ea eo eis eis eis

Charakterystyczną cechą tego zaimka jest cecha “e” występująca we wszystkich formach oprócz “is” i “id”. Do tej cechy dodajemy końcówki.

Idem, eadem, idem – odmiana
Liczba  pojedyncza Liczba mnoga
męski żeński nijaki męski żeński nijaki
Nominativus idem eadem idem eidem eaedem eadem
Genetivus eiusdem eiusdem eiusdem eorundem earundem eorundem
Dativus eidem eidem eidem eisdem eisdem eisdem
Accusativus eundem eandem idem eosdem easdem eadem
Ablativus eodem eadem eodem eisdem eisdem eisdem

Jak już się pewni zorientowaliście, zaimek “Idem” to połączenie zaimka “Is, ea, id” oraz końcówki “dem” (jest ona nieodmienna). Trzeba pamiętać, że jeśli przed owym “dem” występuje spółgłoska “m”, zmienia się ona w “n”, jak np. w formie “eundem”. Poza tym wszystko dzieje się pięknie i regularnie.

Kilka słów na zakończenie

Wiem, że w pierwszej chwili temat “Zaimki wskazujące łacina” może wydawać się skomplikowany. Przeanalizujcie jednak dokładnie wszystkie zasady, a potem odmiany, a przekonacie się, że wszystko (no, prawie) tutaj dzieje się regularnie. Zresztą za to przecież kochamy łacinę, prawda?


Oglądaj filmy o łacinie i starożytności na YouTube!
Śledź Łacinę globalnie na FACEBOOKU,GOOGLE+PINTERESTINSTAGRAM

4 komentarze do “Lekcja 30: Zaimki wskazujące

  • 10/04/2018 o 21:15
    Permalink

    I w “eadem” w tabelce w Nominativus l.poj. brakuje “a”

    Odpowiedz
  • 10/04/2018 o 20:52
    Permalink

    Wkradł się błąd w odmianie “ipsum” – w Ablativus l.poj. powinno być “ipso” (a w tabelce jest “ipsum”).

    pozdrawiam!

    Odpowiedz

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

*

code