Lekcja 23: Accusativus duplex
Jakiś czas temu poznaliście składnię ACI, dzisiaj poznacie składnię accusativus duplex, która poniekąd wygląda podobnie do ACI. Z jednym tylko wyjątkiem – zabraknie w niej infinitivu, czyli bezokolicznika. O co w tym wszystkim chodzi? Zaraz wszystko stanie się jasne.
Accusativus duplex – tworzenie
Najlepiej będzie wyjaśnić wszystko na przykładzie. Wyobraźmy sobie zdanie w ACI: “Marcus Iuliam pulchram esse dicit”. Oczywiście przetłumaczymy je: “Marek mówi, że Julia jest piękna”. A co by się stało, gdybyśmy wyrzucili z tego zdania bezokolicznik “esse”? Zostałoby nam samo: “Marcus Iuliam pulchram dicit”. Przetłumaczymy to: “Marek nazywa Julię piękną”. Oto cała filozofia tworzenia składni accusativus duplex. W zapamiętaniu jej pomoże wam poniższa grafika.
Accusativus duplex – trochę teorii
A teraz pora na objaśnienia. Jak sama nazwa wskazuje, accusativus duplex to składnia podwójnego accusativu. Występuje ona po takich czasownikach jak:
- “appello”, “dico”, “voco” – tłumaczymy je wówczas jako “nazywać”,
- “facio”, “efficio”, “reddo” – tłumaczymy te czasowniki jako “robić”, “tworzyć”, “czynić”,
- “puto”, “duco”, “iudico” – tłumaczymy jako “uważać”,
- “creo”, “eligo” – tłumaczymy jako “wybierać”.
Krótko mówiąc, accusativus duplex to składnia oznaczająca “nazywać kogoś kimś”, “czynić kogoś kimś”, “uważać kogoś za kogoś” i tak dalej. Obie formy – osoba nazywana i to, jakim mianem zostaje określona – stoją w accusativie. Np. “Populus Romanus Ciceronem consulem creavit” – “Lud rzymski wybrał Cycerona na konsula”.
Accusativus duplex a ACI
Nie bez powodu zacząłem tę lekcję od ACI. Właśnie dzięki tej składni najłatwiej accusativus duplex zrozumieć. Jest to bowiem konstrukcja dopełnienia i orzecznika. Zauważcie, że w większości przypadków dałoby się zdanie wypowiedziane w acc. duplex wypowiedzieć również za pomocą ACI, w którym wystąpiłoby orzeczenie imienne (składające się z łącznika i orzecznika). Można jednak często usunąć łącznik (“esse” – bezokolicznik). Wtedy zdanie staje się często krótsze i zgrabniejsze. A w lapidarności stylu Rzymianie byli przecież mistrzami. Popatrzcie na przykłady i wszystko będzie jasne.
Marcum amicum esse puto. – Uważam, że marek jest przyjacielem.
A po usunięciu łącznika (bezokolicznika):
Marcum amicum puto. – Uważam Marka za przyjaciela.
Mam jeden problem. Piszesz, że wyrzucając “esse” ze zdania “Marcus Iuliam pulchram esse dicit” otrzymamy accustivus duplex. Jednak w nowy zdaniu (“Marcus Iuliam pulchram dicit”) nie ma dwóch rzeczowników, które jak niżej jest napisane, stoją w accusativusie. Tylko “Iuliam” i “pulchram” są w accusativusie, przy czym “pulchram” to przymiotnik. Czy możliwe że coś źle rozumiem?
Masz rację, mój błąd. Nie powinienem pisać o dwóch rzeczownikach. Chodzi o dowolne formy stojące w accusatiwie. Równie dobrze może to być rzeczownik i przymiotnik.
Nie rozumiem jednej rzeczy. Populus Romanus Ciceronem consulem creavit. Lud rzymski wybrał Cycerona na konsula. Napisałeś jedno zdanie wyżej, że w tej składni nazywający i nazywany stoją w Accusativie, a jednak tutaj lud rzymski, czyli nazywający, ma formę Nominativu. Co rozumiem źle?
Przepraszam, mój błąd. Poprawiłem na: “Oba rzeczowniki – osoba nazywana i to, jakim mianem zostaje określona – stoją w accusativie”.
Genialne!