Lekcja 16: Liczebniki łacińskie główne (1-20)

Zanim zaczniecie narzekać, że znowu w łacinie coś trzeba wkuwać na pamięć – dzisiaj akurat chodzi o liczebniki łacińskie – najpierw spójrzcie i pomyślcie, że tak naprawdę to przecież już je znacie. Każdy, kto choć raz zetknął się z jakimkolwiek językiem romańskim, bez trudu zorientuje się, że np. łacińskie „duo” to dokładnie to samo, co hiszpańskie „dos” czy francuskie „deux”. Nie mówiąc już o włoskim „due”.

Porównajcie liczebniki z różnych języków na poniższej grafice.

Przejdźmy jednak do rzeczy. Mamy dzisiaj do omówienia liczebniki łacińskie główne – od 1 do 20. Niestety, trzeba nauczyć się ich na pamięć. Jeśli jednak porównacie je z tymi znanymi z innych języków, okaże się to bardzo łatwym zadaniem. Do dzieła!

Liczebniki łacińskie – odmiana

Poniżej grafika przedstawiająca liczebniki główne od 1 do 10.

Pierwsze trzy liczebniki łacińskie – unus, a, um; duo, ae, o; tres, es, tria – odmieniają się przez przypadki. W przypadku „unus” nie trzeba nic tłumaczyć – odmienia się on jak przymiotnik w trzech rodzajach wg deklinacji 1 i 2 – z jednym wyjątkiem. W Genetivie ma on formę „unius”, a w dativie „uni”. Jest to odmiana typowa dla zaimków, ale o tym kiedy indziej. Działa on też jak przymiotnik, określający rzeczownik, trzeba więc dopasować go do rodzaju określanego wyrazu.

Powiemy więc:

Una puella – jedna dziewczyna

Unius puellae – jednej dziewczyny

Unus puer – jeden chłopiec

Uni puero – jednemu chłopcu

Unum verbum – jedno słowo

Uno verbo – jednym słowem

Odmiana liczebnika „dwa” wygląda następująco:

Nominativus: duo, duae, duo

Genetivus: duorum, duarum, duorum

Dativus: duobus, duabus, duobus

Accusativus: duos, duas, duo

Ablativus: duobus, duabus, duobus

Na co należy zwrócić uwagę? Mimo że liczebnik ten odmienia się wg deklinacji 1 i 2, nieco inne są formy dativu i ablativu. Poza tym nic nie powinno was zaskoczyć. Włącznie z tym, że w nominativie i accusativie rodzaj nijaki jest taki sam.

Podobnie wygląda odmiana liczebnika „trzy”, z tym że tutaj formy rodzaju męskiego i żeńskiego są takie same.

Nominativus: tres, tria

Genetivus: trium

Dativus: tribus

Accusativus: tres, tria

Ablativus: tribus

Ta odmiana bardziej przypomina deklinację 3, ale o tym nie możecie jeszcze nic wiedzieć. Zapamiętajcie więc, że w tym przypadku nominativus i accusativus zawsze wygląda tak samo. Jak będzie wyglądało użycie tych liczebników? Na przykład tak:

Tres pueros – trzech chłopców

Tribus verbis – trzema słowami

Trium puellarum – trzech dziewcząt

Liczebniki łacińskie nieodmienne

Pozostałe liczebniki łacińskie główne są nieodmienne. Poniżej grafika przedstawiająca liczebniki od 11 do 20.

Zauważcie, że liczby te tworzy się, dodając do liczebnika podstawowego (1-10) przyrostek „decim”. Niestety podstawowy liczebnik ulega wtedy przekształceniom, np. sex + decim = sedecim. Ale quattuor + decim daje po prostu quattuordecim. Zwróćcie też uwagę, jak śmiesznie tworzy się liczebniki „18 i „19”. Używa się do tego przyimka „de” oznaczającego między innymi oddalanie czegoś od czegoś innego. W tym wypadku oddalamy liczebniki „unus” i „duo” od „viginti” (20). Krótko mówiąc, „duodeviginti” to 20 bez 2, a „undeviginti” to 20 bez 1.

Na koniec jeszcze jedna ważna sprawa. Pamiętajcie, że liczebniki łacińskie główne zawsze (no, prawie, ale o tym innym razem) są określeniem (przydawką) rzeczownika, który nie stoi – tak jak w polszczyźnie – w dopełniaczu. „Pięciu chłopców” (polski dopełniacz) powiemy po łacinie „Quinque pueri” (nominativus, a nie genetivus – „puerorum”)!

Skorzystaj z praktycznej wyszukiwarki cytatów łacińskich.

Wszystkie słowa z lekcji znajdziesz w słowniku łacińskim.

Śledź Łacinę globalnie na FACEBOOKU, GOOGLE+, PINTEREST, INSTAGRAM