Lekcja 41: Składnia nazw miast (i nie tylko)
Przyzwyczailiśmy się, że kiedy chcemy wyrazić kierunek w stosunku do miasta lub miejscowości, używamy przyimków. Nic w tym dziwnego, przecież tak właśnie mówimy po polsku: „z Warszawy”, „do Krakowa”, „w Poznaniu”. Tymczasem w łacinie wygląda to nieco inaczej. Istnieje w tym języku składnia miast.
Na czym ona polega? Na tym, że nazwy miast występują bez przyimków, gdy odpowiadają na pytania: „gdzie?”, „skąd?”, „dokąd?”. Składnia miast pozwala w takich wypadkach zostawić samo słowo określające nazwę miasta, stojące w odpowiednim przypadku. Jakie to przypadki?
Łacińska składnia miast
- Dokąd?
Gdy chcemy powiedzieć „do Rzymu” lub „do Aten”, możemy zostawić nazwy tych miast w accusativie: Romam, Athenas (w liczbie mnogiej, bo Ateny to przecież – Athenae).
- Skąd?
Gdy chcemy powiedzieć „z Rzymu”, „z Aten”, użyjemy ablativu, czyli: „Roma”, „Athenis”.
- Gdzie?
Gdy chcemy powiedzieć „w Rzymie” lub „w Atenach” jest już ciut trudniej. Ale tylko ciut. Miasta bowiem, których nazwy stoją w liczbie pojedynczej, a odmieniają się wg I deklinacji bądź II deklinacji, stoją w genetivie. Wszystkie inne natomiast – znów w ablativie. Powiemy więc „Romae” (w Rzymie), ale już „Athenis” (w Atenach).
Jest niestety jeszcze jedna komplikacja. Gdy w mamy miasto stojące w liczbie pojedynczej, ale towarzyszy mu przydawka zaikowa (np. totus – cały), to aby odpowiedzieć na pytanie „gdzie?” (w Rzymie), użyjemy już ablativu. A więc „w Rzymie” to „Romae”, ale „w całym Rzymie” to już „tota Roma”.
Składnia miast – odstępstwa
- Określenie „składnia miast” jest oczywiście umowne, bo tę samą składnię mają również nazwy mniejszych wysp (Samus, Lesbus) i półwyspów (Chersonesus). Ale uwaga: Britannia, Sicilia, Sardinia, Creta to już duże wyspy – w tym przypadku użyjemy zaimków.
- Oczywiście spotkacie w tekstach łacińskich również nazwy miast z zaimkami, ale wtedy ma to znaczenie okolic miast. Na przykład „ad Athenis profectus est” – „Udał się w okolice Aten”.
- Jeśli przed nazwą miasta pojawia się rzeczownik pospolity jako jej określenie (np. oppidum, urbs), używamy przyimków. Np. „ad urbem Romam” – „do miasta Rzymu”.
- Składni miast mają również niektóre rzeczowniki pospolite, np. domus, us (dom), rus, ruris (wieś), humus, i (ziemia), a także „bellum, i”, „militia, ae”, „vesper, i”.
I co? Nie taka straszna ta składnia miast? :)
