Lekcja 45: Dativus duplex

Dativus duplex to w kursach łaciny składnia nieco zapomniana. Wszyscy mówią o składniach accusativus duplex i nominativus duplex, a o biednym dativie nikt nie pamięta. A szkoda, bo jest to konstrukcja dość popularna, często przewijająca się w łacińskich tekstach (na przykład u Cezara).

Zanim przejdziemy do meritum, ważne, żebyście przypomnieli sobie informacje o funkcjach przypadków, zwłaszcza dativus commodi i incommodi – będzie nam to potrzebne za chwilę. Zaczynamy!

Z czego składa się dativus duplex?

Składnia, o której mówimy składa się – jak już się pewnie domyślacie – z dwóch dativów, każdy z nich w innej funkcji. pierwszy z nich to dativus finalis (celu). Oznacza on, jak sama nazwa wskazuje – cel, w jakim coś się dzieje. Na polski trzeba go tłumaczyć z użyciem przyimków: “na”, “ku”, “do”. Łatwiej wam będzie zrozumieć, jeśli spojrzycie na poniższe przykłady.

signum dare receptui – dać znak do odwrotu
diem dicere colloquio – wyznaczyć dzień na rozmowę
deligere locum castris – wybrać miejsce na obóz

Drugą częścią składni dativus duplex jest dativus commodi lub incommodi, czyli – przypominam – oznaczający, na czyją korzyść lub niekorzyść coś się dzieje.

Jak tłumaczyć dativus duplex?

No dobrze, ale zbierzmy to wszystko razem i zastanówmy się, co to wszystko znaczy. Skoro coś się dzieje w jakimś celu, to musimy (albo po prostu możemy) czytelnikowi wyjaśnić, czy zrealizowanie danego celu będzie miało miejsce z korzyścią lub stratą dla kogoś. I to jest właśnie istota składni dativus duplex. Popatrzcie na przykłady.

Caesar quinque cohortes castris praesidio reliquit. – Cezar pozostawił pięć kohort do ochrony w obozie (dla ochrony obozu).
praesidio – dativus celu (dla ochrony, ku ochronie)
castris – dativus commodi (dla obozu, obozowi, dla dobra obozu)

Pericles agros suos dono rei publicae dedit. – Perykles oddał swoje ziemie w darze krajowi.
dono – dativus celu (w darze, jako dar)
rei publicae – dativus commodi (krajowi, dla dobra kraju)

Wydaje mi się, że dativus duplex to dość prosty temat. Wystarczy go zrozumieć, a sam wejdzie do głowy. A tak jak wspominałem na początku, warto go znać. Przewija się w naprawdę dużej liczbie tekstów.

Kup e-booki do nauki łaciny i greki!

Książki do nauki łaciny – którą wybrać?

Słownik łacińsko-polski – który wybrać?