Lekcja 1: Jak to przeczytać?
No to stało się – zaczynamy się uczyć łaciny. Zazwyczaj na pierwszej lekcji zaczyna się od przedstawienia historii języka łacińskiego i alfabetu. Ale nie tutaj. Nie jesteśmy tu, by poznawać historię, tylko język, a alfabet łaciński każdy z nas zna – posługujemy się nim na co dzień. Przejdźmy więc od razu do rzeczy!
Łacina – zaczynamy czytanie
Czytanie po łacinie jest bardzo łatwe – większość słów czyta się dokładnie tak, jak się je pisze. Np. słowo “tabula” (tablica) przeczytamy tak jak po polsku – każdy przecież choć raz słyszał określenie “tabula rasa”, prawda? Jest jednak kilka zasad, o których trzeba pamiętać.
Czytanie po łacinie – zasady
- Dyftongi lub dwuznaki “ae” i “oe” czytamy jak “e”, np. “coelum” (niebo) przeczytamy jako “celum”, Caesar przeczytamy jako “Cesar”. Dlaczego nie “Cezar”? Patrz punkt 7.
- “Qu” czytamy jak “kw”, np. “quorum” przeczytamy jako “kworum”.
- “C” przed samogłoskami “e”, “i” czytamy jako “c” – i znów mamy słowo “Caesar” oraz “cito” (szybko).
- “C” przed samogłoskami “a”, “o”, “u” czytamy jako “k” – “causa” (kausa – sprawa), cornus (kornus – róg), curvus (kurwus – krzywy).
- “V” czytamy jak nasze “w”.
- “Ngu” czytamy jak “ngw” lub “ngu”, np. wyraz “lingua” (język) przeczytamy jako “lingwa” lub po prostu “lingua”.
- “S” wymawiamy jak “s”, nie jak “z”! Wspomniana już “causa” to “kausa”, nie “kauza”!
- Niektórzy “su” wymawiają jak “sw”, ale ja osobiście tego nie lubię – lepiej “persuadere” (przekonywać) czytać tak, jak się pisze, nie “perswadere”.
- “G” czytamy jak nasze “g”.
I tyle najważniejszych zasad. Wydaje się dużo? E tam, to banalnie proste. Pozostaje kwestia akcentu, ale o tym w innym wpisie.
Łacina – czytanie w praktyce
Pozostaje nam tylko usłyszeć, jak to się czyta. Potem możesz spróbować sam i zaraz przekonasz się, jakie to proste. Przeczytaj na głos poniższy fragment “De bello gallico” Juliusza Cezara, stosując powyższe zasady. Wszystko od razu stanie się jasne.
Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. Hi omnes lingua, institutis, legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garumna flumen, a Belgis Matrona et Sequana dividit. Horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea quod a cultu atque humanitate provinciae longissime absunt, minimeque ad eos mercatores saepe commeant atque ea quae ad effeminandos animos pertinent important, proximique sunt Germanis, qui trans Rhenum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. Qua de causa Helvetii quoque reliquos Gallos virtute praecedunt, quod fere cotidianis proeliis cum Germanis contendunt, cum aut suis finibus eos prohibent aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt. Eorum una, pars, quam Gallos obtinere dictum est, initium capit a flumine Rhodano, continetur Garumna flumine, Oceano, finibus Belgarum, attingit etiam ab Sequanis et Helvetiis flumen Rhenum, vergit ad septentriones. Belgae ab extremis Galliae finibus oriuntur, pertinent ad inferiorem partem fluminis Rheni, spectant in septentrionem et orientem solem. Aquitania a Garumna flumine ad Pyrenaeos montes et eam partem Oceani quae est ad Hispaniam pertinet; spectat inter occasum solis et septentriones.
Przeczytaj także o wymowie restytuowanej: Wymowa restytuowana, czyli jak mówili Rzymianie
Jeśli coś jest niejasne, zawsze możesz do mnie napisać, korzystając z formularza kontaktowego.
Wszystkie słówka z lekcji i ćwiczeń znajdziesz w moim słowniku łacińskim.
Photo credit: {studiobeerhorst}-bbmarie /Foter / CC BY
A ja postanowiłam działać na dwa fronty równolegle realizuję kurs na Duolingo. Ale oni tam czytają “vir” jako “łir”! Ratunku! O co chodzi???
Dlaczego Google Übersetzer artykułuje dyftongi, (np. ae), identycznie z pisownią?
Dlaczego Google Übersetzer artykułuje dyftongi,(np. ae], identycznie z ich pisownią?
Witam, czy słowo ‘hora’ wymawiamy jak ‘ora’ czy tak jak się pisze?
Jak czytac akcenty?
Dzień dobry! Mam pytanie jak wymówić saccharomyces boulardii?
Jest to rodzaj grzyba.
Mam wątpliwości co do słowa “Caesar”. Rozumiem, że “ae” czytam jako “e”, “c” przed “e” oraz “c” przed “i” czytam jak “c”. W przypadku “Caesar” czytane “c” jest przed “a”.
Czy to znaczy, że jeśli przed “c” znjduje się dwuznak “ae” lub “oe” to “c” wymawiam jak “c”?
Dokładnie, przed “ae” i “oe” czytamy “c”.
jak przeczytac slowo ‘hic’ c jako k czy jako nasze c???
Chodzi o głoski, nie o literki ;)
Zdrowaś Maryjo po łacinie jak się wymawia
Chwila, chwila. Obiecałeś wpis o akcentowaniu i co? Przecież akcent o to jest kluczowa kwestia w mówieniu/czytaniu.
Dzień dobry.
Chciałabym poprosić o pomoc w poprawnej wymowie łacińskiej paremii: “In criminalibus probationes debent esse luce clariores”. Chodzi mi przede wszystkim o słowo “luce”. Czy wymawiamy je przez “c” (“c” jest przed samogłoską “e”) czy może przez “cz”? Będę wdzięczna za odpowiedź i ewentualne zwrócenie uwagi na inne kwestie w wymowie tej paremii. Bardzo mi zależy na odpowiedzi. Pozdrawiam.
c, przed e i i wymawia się jak cz w wymowie kościelnej i angielskiej. W polskiej wymawia się jak c.
Ale jest jeszcze wymowa restytuowana wtedy zawsze “c” jak “k”
Jak to jest z wymową czasowników?
dicere- c jest przed e, więc czytamy jako c
dico – c jest przed o, to czytamy już jako k?
Czy dostosowujemy wymowę do bezokolicznika?
Jest tak jak napisałeś: wymowa c zmienia się w zależności od tego, przed którą samogłoską stoi. Nie dostosowujemy jej do bezokolicznika.
Dziękuję bardzo
Myślę, że warto by zaznaczyć, że sposoby wymowy łaciny są dwa, eklezjastyczny i klasyczny. Oraz to, że uczysz tutaj wymowy eklezjastycznej.
Nie sprawdzałem dalszych lekcji, mam więc pytanie czy dzięki tej stronie byłbym w stanie nauczyć się płynnej Łaciny, czy też potrzebne byłyby mi dodatkowe kursy i podręczniki? Zdaje mi się że jestem w stanie poprawnie odczytać ten tekst, ale chciałbym też nauczyć się wymowy słów objętych wyjątkami (które zapewnie w Łacinie występują), gramatyki i słownictwa.
Gramatyki na pewno – strona jeszcze nie obejmuje wszystkich najważniejszych tematów, ale już całkiem sporo.
Natomiast jeśli chodzi o słownictwo, trzeba czytać teksty, a na stronie zrobić się tego nie da.
To jeszcze zależy, co rozumiesz przez płynną łacinę.
Mam więc rozumieć, że strona wciąż się rozwija? Przez płynną łacinę rozumiem umiejętność układania spontanicznych zdań, płynne (bez przerw) czytanie łacińskich tekstów
Tak, strona się rozwija.
Strona ma nauczyć głównie gramatyki, więc w takim rozumieniu płynności nie nauczy.
Hm, mimo to będę z niej korzystał, a gdy opanuję jej zawartość rozważę zapisanie się na jakiś kurs, czy zakup podręczników
Czy tylko ja skusiłam się na domową naukę łaciny z tego bloga w wieku 14 lat?
Nie tylko ty ?
Też mam 14 lat i też mam taki zamiar. Miło wiedzieć, że nie jestem sama ?
Ja również mam czternaście. Jestem w trakcie kursu. Pomagam sobie też podręcznikami.
Ja 15, wiec nie wiele więcej xD
ja mam prawie 60, więc czy mi wypada dołączyć do grona tak młodych uczniów?
Ja mam 13 :)
A ja mam 38. Mieszkam na Ukrainie i bardzo chciałbym nauczyć się odczytywać i rozumieć stare akta sprzed 300 – 500 lat spisane wówczas w jezyku łacińskim.
Też mam 14 lat :) Marze o Łacinie już od roku, ale dopiero teraz zaczynam. Życzcie mi powodzenia :)
Jak dla mnie to nieważne ile masz lat. Ucz się czego chcesz w każdym wieku :)
Fantastyczna odpowiedż , biegły umysł.Gratuluję .
Wow ale dawne wpisy. Hah mam 16 lat i jestem tu bo w pewien bardzo pokręcony sposób bez łaciny nie będę mogła pracować w wymarzonym zawodzie. Swoją drogą, jestem ciekawa czy wam się udało nauczyć tego języka.
Witam!
Jak czytamy kurę, czyli “gallina” ?
Pozdrawiam
Tak jak się pisze :)
“Hi” i “Hormu” wymawiać przez “h”, czy przez “f”?
Przez “h”.
Jak wymawiać : Mater Unigeniti ? (unigeniti czy unidżeniti ?)
Unigeniti.
Ave! Jedna mała uwaga! Włacinie ‘cezar’ było pisane ‘caesar’ – za literą ‘c’ stoi bezpośrednio ‘a’, w związku z czym w starożytności słowo to było wypowiadane mniej więcej jak ‘kaesar’. Pozostawiło to ślady m. in. w niemieckim ‘Kaiser’ ( cesarz ). Niemcy wypowiadają to jako Kaize(r), stąd u nas powstało do ciekawego neologizmu ‘cezar’. A bułki kajzerki? Też pewnie jakoś od tego :)
Panie Janie! :)
Wspomniana uwaga wymaga sprostowania. Słowo “Cezar” wprawdzie było pisane jako “Caesar”, ale należy zauważyć w nim dwuznak “ae”, który notabene czytany był jak “aj”, jeśli już mamy się odnosić do restituty. Zatem wymowa łacińska brzmiała [kajser] i podobna forma zachowała się do dziś w niemieckim: [kaizea], [kaizer] w zależności od wariantu wymowy, jaki przyjmujemy (obydwa poprawne, tzw. Hochdeutsch). Natomiast pana propozycja, tj. [kaise(r)], jest błędna – domniemam, że chodziło o ww. [kaizea].
O bułkach kajzerkach nic nie wiem, pozdrawiam!
Witam Pana
Poszukuję zasad poprawnej wymowy łacińskiej z lat 950 – 1000 n.e. Gdzie mogę tego poszukać? Oczywiście na YT są różne przykłady…ale nie mam pewności która wymowa jest poprawna:) Dlatego pytam Pana.
Dziękuję i pozdrawiam
Robert
Nie wiem, czy istnieje coś takiego jak poprawna wymowa łacińska. W przypadku tego języka w dużej mierze bazujemy jednak na domysłach. Na pewno będzie to jednak wymowa średniowieczna, kościelna.
Dziękuje bardzo, ale gdzie jej szukać….?
Witam mam pytanie jak czytać “Y” jak “i” czy normalnie jako “Y”? Pozdrawiam :)
Jak się wymawia Vivere militare est, Amicum proba, probatum ama, Consilio Et Anamis i Vincit Omnia Industria??? Nie jestem dobry z łaciny ;p
Łiłere militare est, Amikum proba ,probatum ama, Konsilio Et Anamis i Vinkit Omnia Industria?
Wymowa restytuowana
Łinkit Omnia Industria
Tak jest poprawnie. Słownik zmienił i nie zauważyłem.
Jak czytac słowo “Sabaoth”?
Tak jak się pisze.
“h” ma byc słyszalne?
Czy w łacinie litera “h” jest niema? Próbuję przepisać tekst tak jak powinno się go czytać i mam tu problem. Z góry dziękuję za odpowiedź.
Właściwie nazbierało mi się więcej pytań. Czy ten kawałek tekstu można gdzieś przesłuchać w wykonaniu zgodnym z zamieszczonymi tu zasadami? Albo czy ewentualnie mogłabym wysłać mój tekst zapisany fonetycznie czy się zgadza?
Niestety nie wiem, można by odsłuchać ten tekst. Spróbuj na YouTube – dużo tam jest materiałów do łaciny.
Smok, “h” nie jest nieme. Na przykład słowo “hiems” (zima) czytamy dokładnie tak, jak piszemy.
Ale “Rhenum” chyba nie czytamy rhenum tylko renum, tak?
Tak, dokładnie.
Witam :) Zaczęłam uczyć się łaciny z podręcznika Edgar, jednakże w pewien sposób trafiłam na tego bloga i jestem zachwycona! Nareszcie wszystko napisane prostym i przystępnym językiem,bo lekcji z podręcznika w ogóle nie rozumiałam. Teraz pytanie: czy “credo” wymawia się przez “c” czy “k”? :)
Bardzo dziękuję za miłe słowa :)
“Credo” jak najbardziej należy wymawiać przez “k”.
Warto by zaznaczyć, że zaproponowana tu wymowa jest pewną wariacją polskiej wymowy tradycyjnej,bo jak wiadomo, istnieje wiele równoprawnych wymów, przy czym warto też powiedzieć, że oprócz wymowy restytuowanej, wspominanej już wielokrotnie, która obecnie cieszy się dużą popularnością wśród badaczy (bo w przeciwieństwie do innych wymów jest próbą rekonstrukcji historycznej), najpopularniejszą z wymów tradycyjnych na świecie jest wciąż wymowa kościelna, czyli południowo-europejska.
Przy wymowie ‘ti’, np. w wyrazie ‘tertiam’ wymawiamy t jako t czy c? :)
Wg najbardziej tradycyjnej wymowy: “tercjam”. Ja jednak jestem zwolennikiem szkoły, wg której mówi się “tertiam”.
A ‘ch’ czytamy jako ‘h’?
“ch” pojawia się w wyrazach łacińskich pochodzenia greckiego, dlatego też można je wymawiać jako “kh” (tak jak grecką literę “khi”) lub w wersji bardziej powszechnej jako “h”.
A w wymowach południowo-europejskich “Ch” czyta się jak “k”
Na jakim autorytecie opiera się błędnie podawana tutaj wymowa zbitki “ngu”czy “su”? Czy to, że mnie się coś podoba, może decydować o wprowadzaniu w błąd?
Mirosławie, wiele jest szkół wymowy łaciny, a nikt nie jest w stanie ze 100-procentową pewnością odpowiedzieć na pytanie, jak mówili Rzymianie. Może rzeczywiście stwierdzenie, że tak mi się podoba, nie jest najszczęśliwsze. Bardziej chodziło o to, jaką wymowę poznałem na studiach, jakiej używałem przez lata nauki, jaką szkołę promowali moi profesorowie.
Tez to zauważyłem. I popieram. Ten co chce Swetoniusz czytać Suetoniusz pewnie będzi czytał aklłapark zamiast akwapark.
O restitucie można napisać, ale bardzo proszę pozostać, przy tej, jaka została podana powyżej. To jest normalna wymowa łaciny, ukształtowana przez stulecie używania języka. Można ją ewentualnie ciut odpolszczyć, tak jak sugeruje autor suadere a nie swadere, do tego lingua a nie lingwa, no i można by ewentualnie aqua jako akua a nie akfa czytać. Taka wymowa będzie zbliżona do włoskiej, czyli naturalnej wymowy łaciny native speakerów :) Restituta to koszmarna zabawa filologów klasycznych i oznaka śmierci łaciny. Bo czy dla żywych języków restytuujemy wymowę? Całe kulturowe oddziaływanie łaciny na wszystkie języki Europy odbywało się w normalnej, tradycyjnej wymowie. Wszyscy wiedzą, co to jest Grecja. Kto będzie wiedział co to jest Grajkia?
Czy punkt 7. nie stoi w sprzeczności z przykładem “Caesar” z punktu 1. i 2.?
Hubert, masz rację. Dziękuję za zwrócenie uwagi na nieścisłość – już poprawiona!
Moglibyście napisać też o wymowie restytuowanej, zwłaszcza, że w ostatnich latach powoli chyba zaczyna zastępować tę tzw. tradycyjną :)
Wormboy, kilka osób zwróciło mi już na to uwagę. Tekst na pewno wkrótce napiszę :)
i warto, przy poruszaniu tematu Latinae Restitutae powołać się na jakieś źródła. Ważne żeby ludzi przekonać, że to nie jest wymysł jakiś “świrów” chcących mówić inaczej od reszty.
Moim zdaniem Latina Restituta ma ręce i nogi, gdyż część słów przeniknęło do innych języków (np. niem. Kaiser – cesarz od Caesar czyt. jako kajzar), a poza tym sama łacina też ma pewien zasób słów zapożyczonych z języka greckiego, np. paedagog.
i warto dodać, że wspomniany tekst Juliusza Cezara tak naprawdę powinno się przeczytać w Latina Restituta (wym. kentum), tak jak całą resztę tekstów antycznych.
Łacina powszechnie stosowana w Polsce i kręgu niemieckojęzycznym zwana jako klasyczna (wymowa centum) jest tak naprawdę efektem długich przemian rozpoczętych u schyłku Imperium Romanum za sprawą barbarzyńców, stąd już teksty średniowieczne powinno się czytać w sposób opisany w artykule.
PS ktoś kto uczy się języków romańskich na pewno zauważył, że c i g przed a, o, u zawsze czyta się jako “k” a przed “i” oraz “e”, to już zależy od języka, np. “s” i “ż” w j franc; cz i dż we włoskim.
‘c’ i ‘g’ przed a, o, u zawsze czyta się odpowiednio ‘k’ i ‘g’