Lekcja 14: Accusativus cum infinitivo (ACI)

Mamy dzisiaj do omówienia temat dosyć rozległy i pierwszy – nazwałbym to – z tematów “przełomowych”, tzn. takich, po których poczujecie po raz pierwszy ogromną satysfakcję ze znajomości łaciny i umiejętności jej tłumaczenia. Tak przynajmniej było w moim przypadku. Mowa o składni accusativus cum infinitivo (ACI). Ale zacznijmy od początku.

Zdanie proste a zdanie zależne

Zanim przejdziemy do zasad składniowych, musimy sobie powiedzieć, czym się różni zdanie proste od zdania zależnego. Otóż zdania proste to zdania takie, jakimi posługiwaliśmy się do tej pory – podmiot, orzeczenie, dopełnienie + ewentualne dodatki, np. “Puer librum legit” – “Chłopiec czyta książkę”. Gdy zdanie to uzależnimy od innego czasownika, powstanie zdanie zależne, np. “Video puerum librum legere” – “Widzę, że chłopiec czyta książkę”. Właśnie utworzyłem zdanie z użyciem składni accusativus cum infinitivo.

Co to jest accusativus cum infinitivo?

Składni ACI (accusativus cum infinitivo) używa się właśnie, gdy tworzymy w łacinie zdanie zależne. Gdy zdanie proste “Puer librum legit” uzależniamy od czasownika rządzącego “Video” (widzę), musimy je w odpowiedni sposób przekształcić. Podmiot zdania (puer) staje w accusativie, a orzeczenie (legit) w bezokoliczniku (infinitivus) – stąd nazwa accusativus cum infinitivo (biernik z bezokolicznikiem). A zatem ze zdania “Puer librum legit” robi nam się “Video puerum librum legere”. Zauważcie, że dopełnienie “librum” nie zmienia się i stoi w takim samym przypadku jak w zdaniu prostym. Żeby łatwiej było zapamiętać, poniżej znajdziecie grafikę z nieco uproszczoną wersją naszego przykładowego zdania.

A zatem jeszcze raz: elementami składowymi składni ACI są: czasownik rządzący, accusativus i bezokolicznik (infinitivus).

Jak tłumaczyć accusativus cum infinitivo (ACI)?

Gdybyśmy zdanie utworzone za pomocą składni accusativus cum infinitivo (ACI) chcieli przetłumaczyć dosłownie, wyszłoby nam “Widzę chłopca książkę czytać”. Tak po polsku nie można powiedzieć. Dlatego musimy to przetłumaczyć jako zdanie podrzędne: “Widzę, że chłopiec czyta książkę”. Innego wyjścia nie ma. Nasz accusativus staje się podmiotem zdania podrzędnego, a infinitivus (bezokolicznik) orzeczeniem – mimo że w łacinie tych funkcji nie pełnią.

A co gdy w zdaniu jest podmiot domyślny?

W wielu zdaniach nie ma podmiotu, który w prosty sposób moglibyśmy zamienić na accustaivus. Mowa o zdaniach z podmiotem domyślnym, np. “Puellam amo” (Kocham dziewczynę). Mimo że formalnie w zdaniu podmiotu nie widać, wiemy, że podmiotem jestem ja. Jak zamienić takie zdanie na accusativus cum infinitivo (ACI)? Tutaj z pomocą przychodzą nam zaimki osobowe i zwrotny. Domyślnie podmiotem jest “Ego” (ja). Trzeba je zamienić na accusativus (me) i wstawić w nowe zdanie z użyciem ACI. Wyjdzie nam coś takiego:

Puellam amo. – Kocham dziewczynę.

Dicunt me puellam amare – Mówią, że (ja) kocham dziewczynę.

Puellam amat. – Kocha dziewczynę.

Dicit se puellam amare. – Mówi, że (on) kocha dziewczynę.

Z zaimkiem zwrotnym trzeba jednak uważać. Abyśmy mogli go użyć, podmiotem zdania głównego (z czasownikiem rządzącym) i zdania w ACI musi być ta sama osoba. W innym przypadku trzeba użyć zaimka wskazującego lub innej części mowy. Na przykład:

Pulchrae sunt. – Są piękne.

Puellae dicunt se pulchras esse. – Dziewczyny mówią, że (one) są piękne.

Gdyby dziewczyny chciały to powiedzieć o kimś innym, nie mogłyby użyć zaimka “se” ;)

Accusativus w składni ACI musi wystąpić. Nie wolno go pominąć, nawet jeśli podmiot jest domyślny!

Orzeczenie imienne w składni ACI

Jeśli w zdaniu pojawia się orzeczenie imienne i chcemy zamienić je na ACI, musimy pamiętać o jednej rzeczy. Oczywiście forma czasownika “być” staje w bezokoliczniku “esse”. Orzecznik rzeczenia imiennego jednak (tak jak podmiot) także staje w accusativie. Poniżej przykład.

Puella pulchra est. – Dziewczyna jest piękna.

Dico puellam pulchram esse. – Mówię, że dziewczyna jest piękna.

Po jakich czasownikach występuje składnia accusativus cum infinitivo (ACI)?

Składni ACI używamy w łacinie po kilku grupach czasowników, zależnie od ich znaczenia.

Czasowniki oznaczające myślenie i postrzeganie, np. video (widzę), audio (słyszę), sentio (postrzegam, czuję), scio (wiem), ignoro (nie wiem), spero (mam nadzieję, spodziewam się)

Czasowniki oznaczające mówienie: dico (mówię), nego (zaprzeczam), narro (opowiadam), nuntio (ogłaszam)

Czasowniki oznaczające wolę, rozkaz: volo (chcę), nolo (nie chcę), malo (wolę), cupio (pragnę), veto (sprzeciwiam się), sino (pozwalam)

Czasowniki wyrażające wzruszenie: gaudeo (cieszę się), doleo (ubolewam)

Wyrażenia nieosobowe: constat (wiadomo), placet (podoba się), oportet (należy)

Pamiętajcie jednak, że nie zawsze trzeba konstrukcji accustaivus cum infinitivo po tych czasownikach użyć. Spotkacie się w antycznych tekstach (nawet tych najbardziej klasycznych) także z inną budową zdań. Nie zmienia to jednak faktu, że ACI to konstrukcja bardzo popularna i po prostu trzeba ją dobrze opanować.

ACI w innych językach

Wielokrotnie spotkałem się z opinią uczniów, że accusativus cum infinitivo (ACI) to koszmar, konstrukcja nie do opanowania, strasznie trudna i ogólnie zmora. To nieprawda. Mam nadzieję, że po lekturze tego tekstu już przekonaliście się, że nie taki diabeł straszny. Dodatkowo powiem wam, że konstrukcja ACI występuje nie tylko w łacinie, ale też we współczesnych językach. Przy ich nauce nikt na ACI nie narzeka. Przykłady na poniższej grafice.

Mam nadzieję, że wszystko jest jasne i składnia accusativus cum infinitivo (ACI) nie sprawi wam problemów. Wszystko na pewno stanie się jeszcze bardziej klarowne, kiedy wykonacie ćwiczenia. Pojawią się one już wkrótce.

Jeśli coś jest niejasne, napisz do mnie, korzystając z formularza kontaktowego.

Wszystkie słówka z lekcji znajdziecie w słowniku łacińskim.

Śledź Łacinę globalnie na FACEBOOKU, GOOGLE+, PINTEREST, INSTAGRAM

Photo credit: Salvatore Gerace / Foter / CC BY-SA