Lekcja 32: Złożenia z czasownikiem “esse”
Czym są tytułowe “złożenia z esse”, o których będziemy mówić w tej lekcji? Istnieją w łacinie takie czasowniki, które składają się z dobrze wam znanego czasownika “być” (esse) oraz przedrostka (którym często jest przyimek). Nadają one wówczas czasownikowi “esse” zupełnie inne znaczenie. Oto lista najważniejszych z nich.
Najważniejsze złożenia z esse
| Formy podstawowe | Znaczenie | ||||
| ab-sum, ab-esse, afui | jestem oddalony, nieobecny | ||||
| ad-sum (assum), ad-esse, ad-fui (affui) | jestem obecny | ||||
| de-sum, de-esse, de-fui | nie ma mnie, brak mnie | ||||
| inter-sum, inter-esse, inter-fui | uczestniczę | ||||
| prae-sum, prae-esse, prae-fui | jestem na czele, dowodzę | ||||
| ob-sum, ob-esse, ob-fui | szkodzę | ||||
| super-sum, super-esse, super-fui | pozostaję (przy życiu) | ||||
| in-sum, in-esse, in-fui | jestem w czymś | ||||
| sub-sum, sub-esse, – | jestem pod czymś | ||||
| pos-sum, posse, potui | mogę | ||||
| pro-sum, prod-esse, pro-fui | pomagam |
Złożenia z esse – odmiana
Odmiana wymienionych wyżej złożeń z esse w większości wypadków jest bardzo prosta. Przedrostek pozostaje nieodmienny, natomiast odmienia się czasownik esse – zupełnie regularnie, tak jakby był sam.Dlatego też pojawiać się będą najróżniejsze formy, np. “inter-eram” czy “sub-erit”, ale znając odmianę czasownika “być” i znaczenia złożeń z esse, spokojnie poradzimy sobie z tłumaczeniem. Jeszcze tylko jedna uwaga: w powyższej tabelce widzicie niektóre formy w nawiasie. Są to formy oboczne danego czasownika, które również się pojawiają. Powstały one wskutek asymilacji głosek, np. “d” i “s” zmieniło się w “ss”.
Niestety istnieją dwa złożenia z esse, które nie odmieniają się do końca regularnie. Są to “possum” i “prosum”. Więcej o odmianie poniżej, ale zwracam wam na te czasowniki szczególną uwagę, gdyż są w łacinie bardzo popularne i pojawiają się w tekstach niezwykle często.
Złożenia z esse: odmiana czasownika “possum” – “móc”
Na początku trzeba zwrócić uwagę, że już same formy tego czasownika są nieregularne. Ma on skrócony bezokolicznik “posse”, a w perfectum przyjmuje formę “potui” (o czasie perfectum więcej dowiecie się już wkrótce). To niestety trzeba zapamiętać. Odmiana tego czasownika jest nieregularna, co nie znaczy, że trudna. Tak jak w innych złożeniach odmieniamy w nim czasownik “esse”. Nieregularnie zachowuj się przedrostek. Żeby zapamiętać odmianę, wystarczy jednak zapamiętać 2 proste zasady:
- Przed samogłoską przedrostek brzmi “pot” – stąd formy “pot-est”, “pot-es”.
- Przed spółgłoską przedrostek brzmi “pos” – stąd formy “possum”, “possunt”.
Pełna odmiana “possum” w czasie teraźniejszym na poniższej grafice:
A jak będzie wyglądała sprawa w innych czasach? Nic prostszego. Zauważcie, że w imperfectum i w futurum czasownik “esse” ma tylko formy zaczynające się od samogłoski “e” – dlatego w “possum” przedrostek będzie brzmiał “pot” – stąd formy imperfectum “pot-eram, pot-eras” itd., a futurum – “pot-ero, pot-eris”.
Złożenia z esse: odmiana czasownika “prosum” – “pomagać”
Podobnie rzecz ma się z czasownikiem “prosum” – “pomagać”. Znów zapamiętujemy 2 zasady:
- Przed samogłoską przedrostek brzmi “prod” – stąd formy “prod-est”, “prod-es”.
- Przed spółgłoską przedrostek brzmi “pro” – stąd formy “prosum”, “prosunt”.
Na poniższej grafice pełna odmiana:
W innych czasach oczywiście we wszystkich formach pojawi się przedrostek “prod” (prod-eram, prod-erit). Zwróćcie uwagę, że tutaj już nawet nie musicie zapamiętywać form podstawowych. Wszystko idzie zgodnie z zasadami: prod-esse, pro-fui. Prawda, że proste?
