Lekcja 33: Stopniowanie przymiotników
Stopniowanie przymiotników łacińskich to temat dość zawiły. Nie jest bardzo trudny, natomiast sporo w nim zasad, które trzeba zapamiętać i dobrze opanować, żeby nic się potem nie myliło. Jak więc to wygląda? Przystępujemy do dzieła!
Tak samo jak w języku polskim, w łacinie występują trzy stopnie: równy (łac. gradus positivus), wyższy (łac. gradus comparativus) i najwyższy (łac. gradus superlativus). Tłumaczymy je tak samo jak po polsku (czyli np. wysoki – wyższy – najwyższy), ale czasami może się zdarzyć, że będziemy musieli przetłumaczyć je inaczej. Stopień wyższy jako “zbyt (wysoki)”, a najwyższy jako “bardzo (wysoki)” (jest to tzw. gradus elativus). To pierwsza rzecz, o której trzeba pamiętać.
Łacina stopniowanie przymiotników – regularne
Jak więc stopniuje się te przymiotniki? Jeśli mamy do czynienia ze stopniowaniem regularnym, w stopniu wyższym do tematu przymiotnika dodajemy końcówkę “ior” (dla rodzaju męskiego i żeńskiego) lub “ius” (dla rodzaju nijakiego). W stopniu najwyższym zaś końcówkę “issimus, a, um”. Wszystko na poniższej grafice.
Skąd znamy temat przymiotnika? Poznajemy go tak samo jak temat rzeczownika, czyli od formy genetivu singularis odcinamy końcówkę i mamy temat. Zwróćcie uwagę, że tak samo robimy w przypadku przymiotników 3. deklinacji. “Felix” ma genetivus “felicis”. Po odcięciu końcówki -is, zostaje nam temat “felic” i dopiero do niego dodajemy końcówki innych stopni przymiotnika.
Jak odmieniamy nowo utworzone formy? Przymiotniki w stopniu wyższym odmieniają się wg typu spółgłoskowego 3. deklinacji (a zatem genetivus od “carior” brzmi “carioris”), a formy stopnia najwyższego – według deklinacji 1 i 2.
Łacina stopniowanie przymiotników – nieregularne
Niestety to nie koniec. Część przymiotników stopniuje się nieregularnie. Nieregularność dotyczy właściwie tylko stopnia najwyższego. Zresztą zobaczcie sami na grafice.
Co tutaj jest nieregularnego? Przyjrzyjcie się uważnie:
- Przymiotniki zakończone w stopniu równym na -er (zarówno w 2, jak i w 3. deklinacji!), np. “pulcher” czy “celer”, tworzą superlativus poprzez dodanie końcówki “rimus, a, um”, ale nie do tematu, tylko do formy nominativu tego przymiotnika – pulcher-rimus, celer-rimus.
- Przymiotniki zakończone w stopniu równym na -ilis (np. “facilis” lub “difficilis”) tworzą superlativus poprzez dodanie końcówki “limus, a, um”. Tym razem dodajemy już ją do tematu przymiotnika. “Facilis” ma temat “facil”. Dodajemy do niego końcówkę i powstaje nam forma “facillimus”.
- Przymiotniki zakończone w stopniu równym na -dicus, -ficus, -volus mają nieregularny zarówno stopień wyższy, jak i najwyższy. Tworzą go poprzez dodanie do tematu końcówek “entior, entius” (stopień wyższy) i “entissimus, a, um” (stopień najwyższy).
Łacina stopniowanie przymiotników – przymiotniki ZUPEŁNIE nieregularne
Powyższy żartobliwy śródtytuł niestety jest prawdziwy. W każdym języku są przymiotniki, które stopniują się zupełnie nieregularnie. Niestety trzeba się tego stopniowania nauczyć na pamięć. Poniżej podaję najważniejsze z nich.
| Stopień równy | Stopień wyższy | Stopień najwyższy | Znaczenie |
| bonus, a, um | melior, melius | optimus, a, um | dobry |
| malus, a, um | peior, peius | pessimus, a, um | zły |
| magnus, a, um | maior, maius | maximus, a, um | wielki |
| parvus, a, um | minor, minus | minimus, a, um | mały |
| multum (dużo) | plus (więcej) | plurimum | wiele |
| multi, ae, a | plures, plurium | plurimi, ae, a | liczni |
Wbrew pozorom powyższych form wcale nie będzie się trudno nauczyć. Wszystkie nam się z czymś kojarzą, prawda? Wszystko to podobnie brzmi po polsku.
Łacina stopniowanie przymiotników – stopniowanie opisowe
Niektóre przymiotniki, np “idoneus” (stosowny), “dubius” (wątpliwy), “arduus” (stromy), stopniują się w sposób opisowy, a zatem nie poprzez zmianę formy, tylko dodanie do niej słów “bardziej” i “najbardziej”. Bardziej stromy to więc “magis arduus”, a najbardziej strony to “maxime arduus”. Zapamiętajcie te słowa (magis i maxime) – będą bardzo przydatne.
Łacina stopniowanie przymiotników – jak wyrazić porównanie?
Przyzwyczailiśmy się, że po polsku porównanie wyraża się, korzystając ze spójnika “niż”. Po łacinie też tak można zrobić. Na przykład “Rzym jest ładniejszy niż Warszawa” powiemy “Roma est pulchrior quam Varsovia”. I jest to jak najbardziej poprawne.
Częściej jednak w łacinie spotkamy się ze specjalnym użyciem ablativu, które wyraża właśnie porównanie. Wyraz, do którego porównujemy, stawiamy – jak już napisałem – w ablativie. A zatem to samo zdanie “Rzym jest ładniejszy niż Warszawa” możemy przetłumaczyć jako “Roma est Varsovia pulchrior”. Oczywiście “Varosvia” stoi tu w ablativie (choć forma wygląda tak samo jak nominativus), nie mamy za to już spójnika “quam”.
Ablativus w takiej funkcji to “ablativus comparativus” albo “ablativus comparationis”. Ale o funkcjach przypadków i ich nazwach kiedy indziej.
Nie bardzo rozumiem stopnia wyższego przymiotników zakończonych na -er w 2 deklinacji. Końcówki
-ior, -ius dodaję się do nominativu czy do tematu?
,,Czasowniki w stopniu wyższym odmieniają się wg typu spółgłoskowego 3. deklinacji (a zatem genetivus od „carior” brzmi „carioris”), a formy stopnia najwyższego – według deklinacji 1 i 2.”. Mały błąd się wkradł.
Haha, oczywiście, że przymiotniki :) Dzięki za zwrócenie uwagi. Już poprawione :)