Lekcja 2: Koniugacje I i II
Zacznijmy od rzeczy najprostszej: co to jest koniugacja? To po prostu odmiana czasownika przez osoby, czyli ja idę, ty idziesz itd. W łacinie są cztery koniugacje, zależnie od tematu czasownika. Wydaje się dużo? Nieprawda, w polszczyźnie jest ich jeszcze więcej.
Zdefiniowaliśmy już sobie koniugację, powiedzmy coś jeszcze o wspomnianym temacie czasownika: jest to taka część jego formy, która pozostaje niezmienna bez względu na osobę. O tym, że dana forma stanowi osobę pierwszą (ja) czy drugą (ty), stanowi końcówka. A jak w łacinie rozpoznajemy, do której koniugacji należy dany czasownik? Właśnie po temacie. W koniugacji I temat czasownika w czasie teraźniejszym kończy się na -a, w II – na -e. Aby było jeszcze łatwiej, każdy słownik podaje albo numer koniugacji danego czasownika, albo jego formy podstawowe (o nich dokładniej w kolejnych lekcjach).
Koniugacja II
Zaczniemy od koniugacji II, bo jest nieco łatwiejsza od I – wszystko jest w niej w 100% regularne i jasne. Sztandarowym czasownikiem koniugacji II jest czasownik “habere” – “mieć” – w przeciwieństwie do większości języków współczesnych odmieniający się regularnie. “Habere” to bezokolicznik, czyli dokładnie znaczy “mieć”. Końcówką bezokolicznika jest -re. Po jej odcięciu poznajemy temat czasownika, czyli “habe-“. Do niego dodajemy końcówki. Końcówki w czasie teraźniejszym będą takie same dla wszystkich koniugacji. Powtórzę jeszcze raz: koniugacje odróżnia temat czasownika.
Liczba pojedyncza
habe-o (ja mam)
habe-s (ty masz)
habe-t (on/ona/ono) ma
Liczba mnoga
habe-mus (my mamy)
habe-tis (wy macie)
habe-nt (oni/one mają)
Tryb rozkazujący
habe (czysty temat, bez końcówki – miej)
habe-te (miejcie)
A zatem – jeśli w słowniku spotkacie zapis “habeo, habere” lub w skrócie “habeo, ere” – wiadomo już, że czasownik ten należy do koniugacji II. Jeszcze prościej będzie, jeśli spotkacie zapis “habeo 2”. Numer od razu wskazuje wam koniugację.
Koniugacja I
Do koniugacji I należą czasowniki, których temat w czasie teraźniejszym kończy się na -a, np. “amare” – “kochać”. Od bezokolicznika odcinamy “re” i mamy temat: “ama”. Do niego dodajemy końcówki.
Liczba pojedyncza
am-o (ja kocham)
ama-s (ty kochasz)
ama-t (on/ona/ono kocha)
Liczba mnoga
ama-mus (my kochamy)
ama-tis (wy kochacie)
ama-nt (oni/one kochają)
Tryb rozkazujący
ama (kochaj)
ama-te (kochajcie)
Zaraz ktoś zapyta: “No dobra, ale gdzie się podziało “a” w pierwszej osobie liczby pojedynczej?”. Ano nie ma. I to trzeba zapamiętać – z formy ama-o zostało nam tylko “amo”.
Co znajdziemy w słowniku przy czasownikach koniugacji I? Zapis “amo, amare”, “amo, are” lub “amo 1”.
Przeczenie
Jeśli chcemy zaprzeczyć czasownik w trybie oznajmującym, dodajemy do niego przeczenie “non” – “non amo” – “nie kocham”. Jest to bardziej skomplikowane w przypadku trybu rozkazującego. Takie przeczenie tworzy się w sposób następujący:
- dla liczby pojedynczej: dajemy przeczenie “noli” + bezokolicznik, czyli “noli amare” – “nie kochaj”.
- dla liczby mnogiej: dajemy przeczenie “nolite” + bezokolicznik, czyli “nolite habere” – “nie miejcie”.
Proste, prawda? :)
Ćwiczenia do tej lekcji znajdziesz TUTAJ.
Jeśli coś jest niejasne, zawsze możesz do mnie napisać, korzystając z formularza kontaktowego.
Wszystkie słówka z lekcji i ćwiczeń znajdziesz w moim słowniku łacińskim.
Photo credit: HowardLake / Foter / CC BY-SA
Witam , czy mógłby ktoś dać odpowiedz , na to zadanie . Podaj formy podstawowe , deklinację , przypadek oraz liczbę :
nemoribus, faciem, versus.
Świetny pomysł na witrynę, zwłaszcza, że nie znam drugiej takiej po polsku. Gratuluję! Jestem romanistą w trakcie przerwy w nauce i upajam się tym, w jaki sposób łacina przeniknęła do francuskiego (a właściwie to skonstruowała go). To jest naprawdę magiczne, chociaż językoznawcy pewnie dopatrzą się w tym ścisłych reguł… Tak czy inaczej, gratuluję jeszcze raz!
Na tę stronę trafiłam…. próbując doszukać się łaciny w średniowiecznym francuskim. Chociaż włoskiego nie uczyłam się nigdy, i tylko tak na pierwszy rzut oka widząc jego współczesną formę zawsze sobie myślałam, że to wypisz wymaluj łacina i jeśli się ją zna, to nic trudnego w nauce włoskiego. Zupełnie inaczej myślałam o francuskim. Pracując jednak trochę nad średniowieczną literaturą francuską widać to zjawisko “przejścia”, i że ona rzeczywiście nadal tam jest! także masz rację, to jest magiczne :)
W przeczeniu nie powinno być czasem “noli ama” i “nolite habete”? Czy czasownik, który negujemy, ma być w bezokoliczniku czy jednak powinien być odmieniony? Na jednej ze stron do nauki łaciny czasownik nie był w bezokoliczniku, lecz przybrał formę trybu rozkazującego, stąd moje wątpliwości.
Czasownik powinien mieć formę bezokolicznika.
Ratujesz życie studentom historii sztuki, świetny blog:)
A jak to jest z przedłużaniem , przykładowo długie “a” trzeba zaznaczać przy odmianie czasownika przez osoby?
Nie trzeba.
Bardzo interesujący blog, ale ma jedną informację nieprawdziwą. Na szczęście nie dotyczy ona łaciny, jak mniemam. Wierzę autorowi. Ale jako nauczycielka polskiego jako obcego muszę zaprotestować przeciw twierdzeniu, że w gramatyce polskiej jest więcej koniugacji. Oczywiście, gramatyki polonistyczne dla odbiorców polskich podają niezwykle dużą liczbę zniuansowanych wzorów odmian, ale wszystkie da się sprowadzić do trzech modeli, których podstawą jest pierwsza i druga osoba liczby pojedynczej. A więc WSZYSTKIE czasowniki polskie odmieniają się według modelu: 1. – ę, -esz (piszę, piszesz,pracuję, pracujesz), 2. – ę, -isz (robię, robisz, chodzę, chodzisz), 3. -m, -sz (mam, masz, rozumiem, rozumiesz). Jedynym wyjątkiem jest czasownik ‘być’, który w większości języków europejskich jest nieregularny. Pozostałe czasowniki polskie są REGULARNE i nie ma od tej zasady żadnych wyjątków. Proszę spróbować odmienić dowolny, każdy pasuje do jednego z trzech wymienionych przeze mnie wzorów:-).
Bardzo dziękuję!
Przeczenie dotyczy obu koniugacji, czy tylko jednej z nich?
Nie do końca zrozumiałam, już wiem ze dotyczy obu
A propos foty zamieszczonej na początku lekcji………… w łącinie nie ma ‘j’, podobnie jak ‘w’. Są to litery germańskie ;]
Trzeba zapamiętać koncowki: oeste mustisente. ?
Jednak juz wiem, thx :)
Czy temat w koniuacji 2 musi kończyć się na “e”?
Proste. Dzięki! :)