Lekcja 26: Deklinacja III (1) – typ spółgłoskowy

“III deklinacja łacina” to jeden z najbardziej skomplikowanych tematów łacińskiej fleksji. Deklinacja ta bardzo różni od dwóch poprzednich, które już poznaliście. Jest trudniejsza z kilku powodów. Przede wszystkim dlatego, że nie ma jednej (bądź dwóch) końcówek, po których łatwo byłoby ją rozpoznać (jak -us lub -a w poprzednich deklinacjach). Po drugie, ma trzy podtypy, które nie różnią się bardzo między sobą, ale trzeba zapamiętać, które części mowy odmieniają się według którego typu. Słowem, informacji będzie dużo. Dlatego temat ten podzieliłem na kilka lekcji. Dzisiaj pierwsza z nich – “III deklinacja łacina – typ spółgłoskowy”. Zapraszam!

III deklinacja łacina – wstęp

Zacznijmy od kilku słów wstępu o samej III deklinacji. Odróżniamy ją od znanych wam już wcześniejszych typów odmian na podstawie (tu niespodzianki nie będzie) formy genetivu liczby pojedynczej, która w deklinacji III przyjmuje końcówkę -is. Jeśli chodzi o nominativus, to przyjmuje on zakończenia przeróżne – jest ich bardzo wiele, dlatego przytoczę tylko kilka – o, or, os (homo, honor, mos), – io, x, aus, us (ratio, lex, laus, tempus), – n, c, t (nomen, lac, caput). Sami widzicie, że jest tego wiele.

Ale po samej formie nominativu deklinacji (III deklinacja łacina) tej nie rozpoznamy. Weźmy sobie na przykład rzeczownik “tempus” (czas). Na pierwszy rzut oka wydaje się, że odmienia się on według deklinacji II. Jeśli jednak zajrzymy do słownika, okazuje się, że forma genetivu liczby pojedynczej tego rzeczownika to: “temporis”. Wtedy mamy już pewność, że jest to rzeczownik III deklinacji. Po odcięciu końcówki genetivu -is dostajemy temat tego rzeczownika “tempor”. Do niego dodajemy kolejne końcówki pozostałych przypadków.

Kolejna sprawa – wspomniany rzeczownik “tempus” wbrew pozorom nie ma rodzaju męskiego, tylko nijaki. I tu kolejna podchwytliwość deklinacji III. Otóż odmieniają się według niej (III deklinacja łacina) rzeczowniki wszystkich trzech rodzajów. Skąd mamy wiedzieć, że dany rzeczownik ma taki, a nie inny rodzaj? Oczywiście nie ma lepszej odpowiedzi niż: “Ze słownika“. Poszczególne końcówki sugerują nam rodzaj rzeczownika (np. -or to rzeczowniki męskie), ale jak już wspomniałem, tych końcówek jest wiele – nie warto wkuwać ich na pamięć. Wierzcie – z czasem, gdy będziecie coraz więcej czytać i wszystkie słowa sprawdzać w słowniku, rodzaje poszczególnych rzeczowników same wejdą wam do głowy. Taki jest mój sposób – sprawdzony.

III deklinacja łacina – końcówki

Jak już pisałem, końcówki III deklinacji różnią się zależnie od tego, w jakim typie tej deklinacji odmieniany jest rzeczownik. Nie są to różnice diametralne, ale jednak są. Dlatego nie będę tutaj rozpisywać wszystkich wariantów. Omówimy sobie dzisiaj typ spółgłoskowy odmiany, później kolejne, a na koniec zrobimy podsumowanie. Tak będzie, moim zdaniem, najrozsądniej.

III deklinacja łacina – typ spółgłoskowy

Jakie wyrazy odmieniają się według tego typu odmiany (III deklinacja łacina)? Rzeczowniki nierównozgłoskowe. Już wyjaśniam, o co chodzi. mowa o takich rzeczownikach, które w genetivie liczby pojedynczej mają więcej (a nie tyle samo sylab, co w nominativie liczby pojedynczej). Dodatkowy warunek, żeby rzeczownik odmieniał się wg tego typu odmiany jest następujący – przed końcówką musi występować tylko jednak spółgłoska (a nie dwie – to będzie inny typ odmiany!).

Najlepiej sprawdzić to na przykładzie. Mamy rzeczownik “honor, honoris” (m). Sprawdzamy kolejne warunki:

1. Jest to rzeczownik nierównozgłoskowy – “honor” ma dwie sylaby, “honoris” – trzy.
2. Tematem tego rzeczownika (poznajemy go – przypominam – po odcięciu końcówki -is z genetivu) jest “honor”. Między tematem i końcówką występuje tylko jedna spółgłoska -r.

Wiemy więc, że rzeczownik ten należy odmieniać wg typu spółgłoskowego.

Czas poznać schemat odmiany. Wszystko znajdziecie na poniższej grafice.

Niestety wg III deklinacji odmieniają się rzeczowniki wszystkich trzech rodzajów. Powyższy schemat dotyczy jedynie rzeczowników rodzaju męskiego i żeńskiego. Rodzaj nijaki odmienia się nieco inaczej. Szczegóły na poniższej grafice.

W rodzaju nijakim nie ma niespodzianek. W nominativie liczby mnogiej pojawia się znana nam już końcówka -a. Co więcej – nominativus, accusativus i vocativus rodzaju nijakiego zawsze są takie same – tu też w stosunku do deklinacji II nic się nie zmienia.

I jeszcze jedna rzecz na zakończenie – dlaczego na grafikach niektóre końcówki zaznaczone są na żółto? Otóż są to końcówki, które w pozostałych typach III deklinacji będą się różnić. Dlatego zawczasu zwracam już na nie uwagę.

Gdyby mimo wszystko coś było niejasne, napisz do mnie.

Oglądaj filmy o łacinie i starożytności na YouTube!

Śledź Łacinę globalnie na FACEBOOKU,GOOGLE+, PINTEREST, INSTAGRAM