Lekcja 26: Deklinacja III (1) – typ spółgłoskowy

“III deklinacja łacina” to jeden z najbardziej skomplikowanych tematów łacińskiej fleksji. Deklinacja ta bardzo różni od dwóch poprzednich, które już poznaliście. Jest trudniejsza z kilku powodów. Przede wszystkim dlatego, że nie ma jednej (bądź dwóch) końcówek, po których łatwo byłoby ją rozpoznać (jak -us lub -a w poprzednich deklinacjach). Po drugie, ma trzy podtypy, które nie różnią się bardzo między sobą, ale trzeba zapamiętać, które części mowy odmieniają się według którego typu. Słowem, informacji będzie dużo. Dlatego temat ten podzieliłem na kilka lekcji. Dzisiaj pierwsza z nich – “III deklinacja łacina – typ spółgłoskowy”. Zapraszam!



III deklinacja łacina – wstęp

Zacznijmy od kilku słów wstępu o samej III deklinacji. Odróżniamy ją od znanych wam już wcześniejszych typów odmian na podstawie (tu niespodzianki nie będzie) formy genetivu liczby pojedynczej, która w deklinacji III przyjmuje końcówkę -is. Jeśli chodzi o nominativus, to przyjmuje on zakończenia przeróżne – jest ich bardzo wiele, dlatego przytoczę tylko kilka – o, or, os (homo, honor, mos), – io, x, aus, us (ratio, lex, laus, tempus), – n, c, t (nomen, lac, caput). Sami widzicie, że jest tego wiele.

Ale po samej formie nominativu deklinacji (III deklinacja łacina) tej nie rozpoznamy. Weźmy sobie na przykład rzeczownik “tempus” (czas). Na pierwszy rzut oka wydaje się, że odmienia się on według deklinacji II. Jeśli jednak zajrzymy do słownika, okazuje się, że forma genetivu liczby pojedynczej tego rzeczownika to: “temporis”. Wtedy mamy już pewność, że jest to rzeczownik III deklinacji. Po odcięciu końcówki genetivu -is dostajemy temat tego rzeczownika “tempor”. Do niego dodajemy kolejne końcówki pozostałych przypadków.

Kolejna sprawa – wspomniany rzeczownik “tempus” wbrew pozorom nie ma rodzaju męskiego, tylko nijaki. I tu kolejna podchwytliwość deklinacji III. Otóż odmieniają się według niej (III deklinacja łacina) rzeczowniki wszystkich trzech rodzajów. Skąd mamy wiedzieć, że dany rzeczownik ma taki, a nie inny rodzaj? Oczywiście nie ma lepszej odpowiedzi niż: “Ze słownika“. Poszczególne końcówki sugerują nam rodzaj rzeczownika (np. -or to rzeczowniki męskie), ale jak już wspomniałem, tych końcówek jest wiele – nie warto wkuwać ich na pamięć. Wierzcie – z czasem, gdy będziecie coraz więcej czytać i wszystkie słowa sprawdzać w słowniku, rodzaje poszczególnych rzeczowników same wejdą wam do głowy. Taki jest mój sposób – sprawdzony.



III deklinacja łacina – końcówki

Jak już pisałem, końcówki III deklinacji różnią się zależnie od tego, w jakim typie tej deklinacji odmieniany jest rzeczownik. Nie są to różnice diametralne, ale jednak są. Dlatego nie będę tutaj rozpisywać wszystkich wariantów. Omówimy sobie dzisiaj typ spółgłoskowy odmiany, później kolejne, a na koniec zrobimy podsumowanie. Tak będzie, moim zdaniem, najrozsądniej.

III deklinacja łacina – typ spółgłoskowy

Jakie wyrazy odmieniają się według tego typu odmiany (III deklinacja łacina)? Rzeczowniki nierównozgłoskowe. Już wyjaśniam, o co chodzi. mowa o takich rzeczownikach, które w genetivie liczby pojedynczej mają więcej (a nie tyle samo sylab, co w nominativie liczby pojedynczej). Dodatkowy warunek, żeby rzeczownik odmieniał się wg tego typu odmiany jest następujący – przed końcówką musi występować tylko jednak spółgłoska (a nie dwie – to będzie inny typ odmiany!).

Najlepiej sprawdzić to na przykładzie. Mamy rzeczownik “honor, honoris” (m). Sprawdzamy kolejne warunki:

  1. Jest to rzeczownik nierównozgłoskowy – “honor” ma dwie sylaby, “honoris” – trzy.
  2. Tematem tego rzeczownika (poznajemy go – przypominam – po odcięciu końcówki -is z genetivu) jest “honor”. Między tematem i końcówką występuje tylko jedna spółgłoska -r.

Wiemy więc, że rzeczownik ten należy odmieniać wg typu spółgłoskowego.

Czas poznać schemat odmiany. Wszystko znajdziecie na poniższej grafice.

III deklinacja łacina
III deklinacja łacina – typ spółgłoskowy (rodzaj męski i żeński)

Niestety wg III deklinacji odmieniają się rzeczowniki wszystkich trzech rodzajów. Powyższy schemat dotyczy jedynie rzeczowników rodzaju męskiego i żeńskiego. Rodzaj nijaki odmienia się nieco inaczej. Szczegóły na poniższej grafice.

III deklinacja łacina
III deklinacja łacina – typ spółgłoskowy (rodzaj nijaki)

W rodzaju nijakim nie ma niespodzianek. W nominativie liczby mnogiej pojawia się znana nam już końcówka -a. Co więcej – nominativus, accusativus i vocativus rodzaju nijakiego zawsze są takie same – tu też w stosunku do deklinacji II nic się nie zmienia.

I jeszcze jedna rzecz na zakończenie – dlaczego na grafikach niektóre końcówki zaznaczone są na żółto? Otóż są to końcówki, które w pozostałych typach III deklinacji będą się różnić. Dlatego zawczasu zwracam już na nie uwagę.


Gdyby mimo wszystko coś było niejasne, napisz do mnie.
Oglądaj filmy o łacinie i starożytności na YouTube!
Śledź Łacinę globalnie na FACEBOOKU,GOOGLE+PINTERESTINSTAGRAM

12 komentarzy do “Lekcja 26: Deklinacja III (1) – typ spółgłoskowy

  • 16/03/2018 o 02:51
    Permalink

    końcówki w nominativie są takie same, ale liczy się też genetivus i końcówka -oris, którą posiada tempus, a ona należy do r. nijakiego

    Odpowiedz
  • 12/01/2018 o 17:46
    Permalink

    Fajnie, że z czasem końcówki wejdą do głowy, ale może jednak jest jakiś sposób na uzasadnienie, dlaczego ‘tempus’ ma rodzaj nijaki? Bo przecież końcówka ‘us’ występuje zarówno w r. męskim, jak i nijakim III deklinacji typu samogłoskowego :(

    Odpowiedz
    • 12/01/2018 o 17:51
      Permalink

      Miałam na myśli zarówno w żeńskim, jak i nijakim. (żeński: do, go, io, x, aus, as, US); (nijaki: l, a, n, c, e, lur, US)

      Odpowiedz
  • 05/03/2017 o 11:32
    Permalink

    Dlaczego brakuje vocativusa przy schemacie odmiany ?

    Odpowiedz
  • 23/03/2016 o 20:00
    Permalink

    Czy accusativus nie brzmi ‘tempum’Kiedy ponad 30 lat temu uczyłem się łaciny,to zapamiętałem,że 4 przypadek w l.poj kończy się na ‘m’.

    Odpowiedz
    • 23/03/2016 o 20:55
      Permalink

      Leszek, nie zawsze accusativus l.p. kończy się na -m. Słowo “tempus” ma rodzaj nijaki, a w rodzaju nijakim accusativus=nominativus, a więc “tempus”.

      Odpowiedz
  • 11/12/2015 o 17:01
    Permalink

    Jak mam odróżnić w deklinacji 3 co jest grupą spółgłoskową a co samogłoskową nie mówiąc o mieszanej i jak mam odróżnić rodzaje?
    skoro np w grupie spółgłoskowej N.senator G.Senatoris a w grupie samogłoskowej N exemplar G. exemplaris mają takie same końcówki :(

    Odpowiedz
  • 06/12/2015 o 12:49
    Permalink

    W podręczniku do łaciny III deklinację mam już na 5 lekcji i całe wyjaśnienie zajmuje ledwo 1 kartkę ;)
    Czekam z niecierpliwością na resztę III deklinacji :)

    Odpowiedz

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

*

code