Lekcja 43: Ablativus absolutus

Dziś poznacie kolejny temat, który do czytania łacińskich tekstów jest absolutnie niezbędny – ablativus absolutus. Jego dobre opanowanie sprawi, że zrozumienie zdań będzie dużo łatwiejsze. Temat ten cieszy się złą sławą, a uczniowie uważają go za bardzo trudny. Czy słusznie? Nie. Zobaczcie, o co w tym chodzi.

Przyzwyczailiśmy się (i w polszczyźnie, i w naszej dotychczasowej łacinie), że zdania podrzędne okolicznikowe tworzymy za pomocą spójników – ponieważ, chociaż, kiedy, jeśli. Otóż w łacinie można to zrobić inaczej – właśnie za pomocą składni ablativus absolutus. Jest to wyrażenie składające się z rzeczownika (lub zaimka, liczebnika, przymiotnika etc.) oraz participium (praesentis activi lub perfecti passivi) w ablativie, które zastępuje tutaj czasownik. A zatem “cum puer legit” (gdy chłopiec czyta) zamieniamy na “puero legente”. Zanim przejedziecie dalej, powtórzcie sobie wiadomości o participiach!

Jak wygląda ablativus absolutus i jak go tłumaczyć?

Jak zdecydować, którego participium użyć? PPA używamy, gdy czynność wyrażona przez ablativus absolutus dzieje się jednocześnie z czynnością zdania głównego, PPP – gdy czynność wydarzyła się wcześniej. Najlepiej zilustrować to przykładem.

Puero legente, omnes audiunt. Gdy chłopiec czyta, wszyscy słuchają.

Libro lecto, omnes dormiverunt. Gdy książka została przeczytana, wszyscy usnęli.

W powyższych przykładach pogrubiłem składnię ablativus absolutus. W pierwszym z nich jednocześnie chłopiec czyta i jednocześnie wszyscy słuchają. Dlatego zamiast mówić: “Cum puer legit, omnes audiunt”, można chłopca postawić w ablativie, a jego czynność w PPA i tworzy nam się omawiana składnia – “puero legente”.

Gdy czynność wydarzyła się wcześniej, musimy użyć PPP. Ale uwaga! Jest tutaj haczyk. PPP to imiesłów nie tylko przeszły, ale i bierny, nie może więc oznaczać czynności czynnej (jakkolwiek to brzmi – wybaczcie). Dlatego nie możemy po prostu powiedzieć “Puero lecto” – nie będzie to oznaczało “Gdy chłopiec przeczytał”. Znaczyłoby to “gdy chłopiec został przeczytany”, a to nie ma sensu. Takiej myśli nie wyrazimy ablativem absolutem. Musimy powiedzieć np. “libro lecto” – “gdy książka została przeczytana”.

Znaczenie ablativu absolutu

W powyższych przykładach ablativus absolutus przetłumaczyłem jako zdanie czasowe – “gdy chłopiec czyta”, “kiedy książka została przeczytana”. Jednak jak już wspomniałem na początku, nasz ablabs (tak go niektórzy nazywają) może mieć – w zależności od kontekstu – także inne znaczenia. Poniżej rozpiska wszystkich opcji na przykładzie “puero legente” i “libro lecto”:

1. Zdanie czasowe – “Gdy chłopiec czyta”, “Gdy książka została przeczytana”.
2. Zdanie przyczynowe – “Ponieważ chłopiec czyta”, “Ponieważ książka została przeczytana”.
3. Zdanie warunkowe – “Jeśli chłopiec czyta”, “Jeśli książka została przeczytana”.
4. Zdanie przyzwalające – “Chociaż chłopiec czyta”, “Chociaż książka została przeczytana”.

Nie zawsze każde znaczenie będzie miało sens, dlatego tłumacząc teksty, trzeba się zastanawiać, które znaczenie wybrać. Nie można też ulegać pokusie tłumaczenia ablativu absolutu zawsze jako zdania czasowego – a zdarza się to nagminnie.

Ablativus absolutus – alternatywne tłumaczenia

Pamiętajcie, że nie zawsze ablativus absolutus trzeba tłumaczyć pełnym zdaniem. Czasem można je zastąpić w polszczyźnie równoważnikiem zdania, np. zamiast “Chociaż książka została przeczytana” można powiedzieć “Mimo przeczytania książki”.

Ablabs stworzony z PPP można też niekiedy przetłumaczyć, używając polskiego imiesłowu zakończonego na “wszy, łszy”. Np. “Libro lecto, omnes dormiverunt” – “Przeczytawszy książkę, wszyscy poszli spać”. Ale uwaga, musicie być ostrożni. Takie tłumaczenie oznacza, że wszyscy przeczytali tę książkę. Jeśli z kontekstu wynika, że książka została przeczytana przez jedną osobę, a wszyscy poszli spać, będzie ono nieprawidłowe.

Ablativus absolutus a “esse”

Łaciński czasownik “być” nie tworzy imiesłowu. Gdy więc zachodzi potrzeba stworzenia ablabsu z użyciem tego słowa, po prostu się je pomija. W ablativie stoją wtedy podmiot i orzecznik orzeczenia imiennego. Poniżej przykłady:

Gdy Cyceron był konsulem – Cicerone consule.

Gdy Herkules był dzieckiem – Hercule puero.

Patre vivo – Kiedy żył ojciec.

Prawda, że ten ablativus absolutus nie taki straszny? :)

Książki do nauki łaciny – którą wybrać?

Słownik łacińsko-polski – który wybrać?

Podobał ci się tekst? Poleć nas na: FACEBOOKU,GOOGLE+, PINTEREST, INSTAGRAM